Acht op tien zwarte Belgen voelt zich gediscrimineerd

Dat is één van de meest schrijnende vaststellingen van een groot onderzoek in opdracht van de Koning Boudewijnstichting, uitgevoerd door de Université de Liège, de Université catholique de Louvain en de Vrije Universiteit Brussel.

Daarvoor werden 805 ‘burgers met Afrikaanse wortels’ ondervraagd, verspreid over het hele land. Het onderzoek was vooral gericht op de inwoners uit de vroegere kolonie dan wel mandaatgebieden. Naar schatting leven er zo’n 110.000 Belgische Congolezen, Rwandezen en Burundezen in België. Meer dan de helft zou de Belgische nationaliteit hebben.

“De eerste keer dat men tegen mij bijvoorbeeld zei ‘vuile zwarte keer terug naar je land’, zat ik in het tweede studiejaar, dus was ik zeven jaar …” (Congolees-Belgische man, nu 27 jaar).

De getuigenissen in het rapport klinken dikwijls bijzonder schrijnend.

“Mijn moeder, toen ze hier aankwam, had al zeven jaar gewerkt in Burundi als professor chemie en agronomie. Maar toen ze hier aankwam, vertelde men haar dat ze gelijkwaardig moesten worden gemaakt, want haar diploma’s waren niets waard.” (Burundees Belgische vrouw, nu 24 jaar).

Hoewel meer dan 60% van de Congolese, Rwandese en Burundese Belgen een diploma hoger onderwijs heeft, ligt het werkloosheidscijfer bij hen vier keer hoger dan gemiddeld in ons land. De werksituatie is het slechtste voor wie een diploma heeft dat niet erkend is in België.

Opmerkelijk is wel dat er daarbij grote verschillen zijn naar gelang van het land van oorsprong. Van de ondervraagde Burundezen is 23% werkloos en 20% van de Congolezen. Dat is ongeveer even veel als het gemiddelde voor alle inwoners van vreemde afkomst in België. Maar bij de mensen van Rwandese afkomst is dat maar 12% en dat betekent in orde van grootte het niveau van de gemiddelde werkloosheid voor alle Belgen. Rwandezen zijn ook, veel minder dan Congolezen en Burundezen, gedwongen om werk aan te nemen onder hun studieniveau.

Ook op andere terreinen zijn er significante verschillen tussen de drie groepen.

Zo voelen Rwandezen zich veel meer thuis in België dan de Burundezen en zeker de Congolezen. Diezelfde Rwandezen hebben (daardoor?) veel minder dan Congolezen en Burundezen het gevoel dat zij minder kansen krijgen dan een doorsnee Belg van niet-allochtone afkomst.

Het onderzoek gaat er niet dieper op in wat de oorzaak is van deze verschillen tussen de drie onderzochte gemeenschappen. Dat is spijtig. Want door die oorzaken te kennen zou het ook mogelijk worden om een oplossing te zoeken voor, bijvoorbeeld, de hoge werkloosheid onder de Congolezen en Burundezen, voor de frustratie in die gemeenschappen dat zij ongelijk behandeld worden, voor het gebrek aan thuis-gevoel, zeker bij de Congolese Belgen.

Als een rode draad door het hele onderzoek loopt het gezamenlijke koloniale verleden dat België heeft met Congo, Rwanda en Burundi. Dat was trouwens ook de aanleiding om precies deze drie gemeenschappen binnen de diaspora onder de loep te nemen, naast het feit dat de drie samen één van de grootste gemeenschappen van allochtone origine vormt in ons land.

Met de Zwarte Piet-discussie nog in het achterhoofd (of weer op komst?) en de kwestie van de koloniale straatnamen en standbeelden maar pas achter de rug, hebben de onderzoekers ook gepolst naar hoe deze groepen omgaan met dat gezamenlijke koloniale verleden.

Van een Leopold II-standbeeld ligt het overgrote deel van de respondenten absoluut niet wakker. Zelfs het oude stripalbum ‘Kuifje in Congo’, met nogal wat racistische tekeningen naar de normen van vandaag, kan niet eens de helft van de ondervraagden beroeren. (Naar de Zwarte Piet-kwestie is niet expliciet gevraagd.)

Wel vindt meer dan 90% dat de koloniale geschiedenis meer onderwezen moet worden op school in België. Meer nog: twee derden van de Belgische Congolezen, Rwandezen en Burundezen vindt dat het koloniale verleden een taboeonderwerp is in het België van vandaag. Drie kwart van de ondervraagden vindt trouwens dat zij vanwege hun origine en het gemeenschappelijke verleden voorrang zouden moeten hebben bij het verkrijgen van de Belgische nationaliteit, van een verblijfsvergunning, van studiebeurzen en andere vormen van ontwikkelingssamenwerking.

Deze innoverende studie legt voor het eerst ook de frustraties over hun toekomst bloot van mogelijk vele tienduizenden Belgen van Afrikaanse origine. Want de perceptie van gediscrimineerd te worden blijft even sterk aanwezig bij de tweede generatie als bij de eerste, dus rond 80%. Het probleem van de hoge werkloosheidsgraad en het werken onder het behaalde studieniveau neemt bij de volgende generatie wel af maar blijft onrustbarend hoog. Alleen het thuisgevoel neemt sterk toe met de volgende generatie: van ruim 40% van de ondervraagden van de eerste generatie die zegt zich thuis te voelen in België naar bijna 80% bij de volgende generatie, bijna een verdubbeling.

De Koning Boudewijnstichting beklemtoont vooral die positieve tendensen en gelooft dat het mogelijk moet zijn om de frustraties bij een aantal jonge Afrikanen aan te pakken door in te zetten op een betere werksituatie en voort te bouwen op dat groeiende thuisgevoel.

De onderzoekers zelf houden een slag om de arm. Zij waarschuwen expliciet voor het gevaar dat de frustraties over discriminatie en miskenning op de arbeidsmarkt in het slechtste geval kunnen leiden tot
uitbarstingen van geweld bij de nieuwe generatie Congolezen, Rwandezen en Burundezen en uiteindelijk bij de zwarte Afrikanen in hun geheel. De Congolese jongerenbendes die nu al in Brussel opereren zouden in dat geval maar een voorbode zijn van veel erger.

En daarom roepen deze onderzoekers op om het immense potentieel van ook deze nieuwe Belgen niet onaangeroerd te laten. Hun (dikwijls) hoge opleiding en absolute wil om in dit land hun toekomst uit te bouwen vormen een stevige basis om de bestaande discriminaties te lijf te gaan. Als die niet verdwijnen zullen zij nooit de weg vinden waar zij recht op hebben. Maar als ook de Afrikaanse Belgen door hun landgenoten worden als volwaardige burgers, ongeacht hun huidskleur, gekomen om te blijven, dan staan zij duidelijk klaar om mee het België en Vlaanderen van de toekomst uit te bouwen.