Hoe de brexit oude wonden uit de Brits-Ierse geschiedenis openrijt

Het raam van een blauwe Mini gaat open. "Heb je mijn hond gezien? Een spaniël. Hij is zoek", zegt een oudere Ier die zijn hoofd naar buiten steekt. Even onvindbaar is op deze landweg tussen Swanlinbar en Drumconra de grens tussen Ierland en het Verenigd Koninkrijk. Volgens Google Maps bevindt de toekomstige buitengrens van de EU zich bij een beek waar twee zwarte pony's water drinken en waar een bord waarschuwt dat het dumpen van afval 4.000 euro kan kosten.

Zo onzichtbaar als deze grens is, zo zichtbaar zijn de problemen die ze oplevert bij de brexitonderhandelingen. De vraag of Europese burgers in het Verenigd Koninkrijk onder de auspiciën van het Europese Hof van Justitie moeten blijven, heeft een hoog abstract-juridisch gehalte en van een miljard meer of minder bij de afrekening wordt ook niemand warm, maar de grillige 499 kilometer lange grens is een tot de verbeelding sprekend onderwerp.

Over één ding is iedereen het eens: een grens met douaneposten is ongewenst, maar volgens de EU en Ierland is die onvermijdelijk wanneer Londen daadwerkelijk besluit om uit de gemeenschappelijke markt en de douane-unie stappen. Dan wordt de Iers-Noord-Ierse grens een EU-grens, met de Ieren als EU-inwoners en de Noord-Ieren als inwoners van het Verenigd Koninkrijk. Dat maakt de douaneposten noodzakelijk om bijvoorbeeld de chloorkippen buiten Europa te houden die de Britten na een mogelijk handelsakkoord met de Amerikanen kunnen importeren.

Ongemakkelijke geschiedenis

Normaal gesproken zou zo'n grens geen probleem zijn, maar de spoken uit het getroebleerde verleden zijn nog aanwezig. "Ik kan me nog herinneren dat het Britse leger de kleine landwegen ter hoogte van de grens had opgeblazen zodat er niemand door kon. Bij de grote wegen stonden militairen en soms lagen ze verscholen in de bosjes", zegt Elizabeth, een oudere vrouw die in Noord-Ierland woont maar werkt bij de benzinepomp van Swanlinbar.

Om oude wonden niet open te rijten, zien Dublin en Brussel meer in een oost-westgrens over de Ierse zee, hetgeen onaanvaardbaar is voor de Noord-Ierse protestanten, zoals Theresa May maandag merkte.

De EU heeft bepaald dat de Ieren het laatste woord hebben over het grensgeschil. Vergeten zijn de referenda over de verdragen van Nice en Lissabon waar de Ieren de woede van Brussel hadden gewekt door tegen te stemmen - om na een herkansing toch in te schikken. Het heeft de jonge Ierse premier Leo Varadkar, die pas zes maanden aan de macht is, in een ongekend machtige positie gebracht, een unicum in de ongemakkelijke Brits-Ierse geschiedenis.

_{Tekst gaat verder onder de foto.}

Hij is nu in gesprek met May en heeft gezegd dat hij kan leven met de ontwerptekst waar de Democratic Unionist Party (DUP) zo boos over was. Het voorstel was om de Noord-Ieren min of meer binnen de gemeenschappelijke markt en douane-unie te houden, dus los te weken van de rest van het Verenigd Koninkrijk. Varadkar heeft dus gezien dat zijn Britse collega bereid is verregaande concessies te doen en met minder wil hij geen genoegen meer nemen.

"We staan sterk, met de steun van Europa", zegt John O'Connor, een gepensioneerde stukadoor die in The Bar zit. "We moeten niet vergeten dat onze economie het zwaarst gaat lijden als er geen akkoord komt, als we het hard spelen. Wij zijn afhankelijker van de Britten dan andersom. Bovendien kan het ons geld kosten. De meeste boodschappen doe ik in het noorden. Daar kost een goede fles whiskey al snel 18 euro minder dan hier."

Hij vreest ook dat de relatie tussen de Britten en de Ieren schade oploopt, dat een grens meer zal zijn dan een punt waar papieren worden gecontroleerd, waar die ook moge komen te liggen. "Ikzelf kan het prima vinden met de Britten. Ik heb twintig jaar in Londen gewoond en mijn zoon woont er nog steeds met zijn gezin. Maar deze sympathie moet ik in deze contreien niet zomaar uiten. Niet iedereen is zo welwillend tegenover de Britse buren."

Vanuit de hoek van de Brexiteers klinkt het verwijt dat Brussel de Ieren en Britten tegen elkaar opzet. "Ierland wordt door de EU gebruikt", schreef de Brits-Ierse commentator Brendan O'Neill in The Spectator, "en het zet twee naties tegen elkaar op." Volgens brexiteer Douglas Carswell gaat het helemaal niet over de grens. Het zou voor Brussel een slinks middel zijn om de Britten in ieder geval binnen de interne markt en de douane-unie te houden.

Voor een grensdorp als Swanlinbar is een grens een schrikbeeld. Voor plaatselijke champignonkwekers is de val van het pond tegenover de euro rampzalig gebleken. Duurdere export, immers. In de dorpswinkel vertelt de 52-jarige eigenaar Patricia dat ze nog maar drie dagen per week open is. Minder grensverkeer zal funest zijn, vreest ze. "Soms word ik gek van de papierwinkel die Brussel veroorzaakt, maar het verdwijnen van de grenzen is veel belangrijker." Dan mengt een oudere klant zich in de discussie. "Weet je wat typisch zou zijn, dat de Britten hier een grens veroorzaken, maar dat wij Ieren hem mogen betalen."