Tadeusz Wiejowski was een van de allereerste die uit Auschwitz kon ontsnappen. Straatsteenlegger Tadeusz was met een van de allereerste transporten uit Polen in Auschwitz gearriveerd, in juni 1940. Het is nooit duidelijk geweest waarom hij gedeporteerd werd.

Kort na zijn aankomst raakte hij bevriend met een groepje Poolse burgers die als elektriciens voor een Duits bedrijf in het kamp werkten dat nog in volle opbouw was. Maar ze waren ook leden van de verzetsbeweging Unie van de Ongewapende Strijd. Ze waren meteen bereid Tadeusz te helpen ontsnappen.

Een paar weken later kreeg Tadeusz de werkplunje van een van zijn Poolse vrienden en kon zo ongestoord het kamp buitenwandelen. Later kreeg hij ook nog geld van hen. Kort nadien stapte de Pool op een goederentrein en raakte zo ver weg van het kamp.

Toen de kampbewakers zijn vlucht vaststelden, reageerden ze ongemeen hard. 1.311 gevangenen werden gedwongen om 20 uur in de bijtende kou rechtop te blijven staan. De Poolse Jood Dawid Wongczewiks, die aan tuberculose leed, stierf en werd de eerste mens die zijn leven liet in het concentratiekamp.

De vijf die Tadeusz hielpen ontsnappen, werden gevat. Ze werden geslagen en geschopt en in het kamp opgesloten. Slechts één overleefde. Tadeusz zelf kon maar kort van zijn vrijheid genieten. Na een jaar pakte de SS hem bij zijn familie op en schoot hem meteen dood.

LEES OOK: Pool (98) die in SS-uniform en saluerend uit Auschwitz ontsnapte, is overleden.

De kunstschilder

Jan Komski was een gediplomeerd schilder, afgestudeerd aan de academie van Krakow, en is door de SS opgepakt toen hij met valse papieren trachtte aan te sluiten bij het Vrije Poolse Leger in Frankrijk. Na twee en een half jaar begon hij met de voorbereiding van zijn ontsnapping.

Op de ochtend van 29 december wandelde hij met drie medegevangenen richting uitgang. Ze begeleidden een paard en kar van de leger. Een van de gevangenen was gekleed als een Duitse kampbewaker. Hij had zelfs valse papieren bij zich. Het simpele plan lukte. Ze wandelden gewoon buiten. Daar wachtten verzetslieden die hen burgerkleren gaven. Komski was 16 dagen een vrij man. Maar dan werd hij weer opgepakt en in het kamp opgesloten. Hij overleefde en ging na de bevrijding in de VS wonen en bij de Washington Post werken als illustrator.

In vrouwenkleren

August Kowalczyk was 25 toen hij met 40 anderen aan de rand van het kamp een gracht moest delven. Op een afgesproken teken zetten ze het allen op een lopen. De Duitsers richtten hun machinegeweren op de vluchters en schoten ze allemaal in de rug neer. Of toch niet allemaal. August Kowalczyk leefde nog maar bleef voor dood liggen.

Dagen later vond een boerin hem tussen de lijken. Ze nam hem mee naar huis en gaf hem vrouwenkleren. Na weken onderduiken op de zolder van de boerderij, vluchtte hij. Kowalczyk bleef uit de handen van de Duisters. Na de oorlog werd hij een gevierd acteur in Polen. Later betaalde hij nog voor een B&B voor minderbedeelden die Auschwitz bezoeken.

Verliefd koppel

Het waren niet alleen mannen die buitengeraakten. Er was ook een koppel. Jerzy Bielecki moest in de graanschuur werken. Daar leerde hij de jonge vrouw Cyla Cybulska kennen. Mannen en vrouwen mochten in het kamp niet met elkaar praten. Jerzy en Cyla deden dat toch en werden verliefd op elkaar. Cyla was ervan overtuigd dat zij het kamp niet zou overleven. Heel haar familie was al omgebracht. Maar Jerzy beloofde dat er hier samen en levend zouden uitkomen.

Het verhaal van Jerzy Bielcki en Cyla Cybulska werd verfilmd als ‘Die verlorene Zeit”. Lees verder onder de trailer.

Jerzy was een man van zijn woord. Hij kon een SS-kostuum bemachtigen en escorteerde Cyla zo gezegd buiten het kamp. De poortbewakers lieten hem gaan. Het koppel wandelde meer dan tien dagen. Toen vonden ze onderdak bij een oom van Jerzy.

Om het risico dat ze gepakt zouden worden te verminderen beslisten ze tot het einde van de oorlog elk hun weg te gaan. Maar in de chaos van de bevrijding konden ze elkaar niet vinden. Later hoorde Cyla dat Jerzy was doodgeschoten.

Cyla bouwde in New York een nieuw leven op. In 1983 vertelde haar poetsvrouw dat ze een tv-reportage had gezien over Cyla’s ontsnapping en dat Jerzy nog leefde, in Polen. Cyla trok meteen naar Polen en porde Jerzy om zijn vrouw en kinderen te verlaten en mee te komen met haar. Maar Jerzy weigerde. Ontgoocheld keerde Cyla terug naar New York waar ze in 2005 overleed. Zes jaar later is Jerzy gestorven.

Historisch belangrijk

De ontsnapping van de Slovaken Rudolf Vrba en Alfred Wetzler was misschien niet spectaculair maar historisch des te belangrijker. De twee raakten weg door een gat in een houten muur en sloten zich aan bij het ondergronds verzet. Voor hen maakten zij de gedetailleerd plan op van het kamp en van de dagelijkse werking, ook van de gaskamers. Die documenten werden later het Vrba-Wetzler Rapport genoemd.

De verzetsgroep kon het Vrba-Wetzler Rapport tot bij de geallieerden en het Vaticaan krijgen. Dat leidde meteen tot het bombarderen van belangrijke SS-posities in Hongarije.