Zwarte sound, blank schuldgevoel: "Er kleeft bloed aan mijn soulstem"

Bij onze vorige ontmoeting noemde Merrill Garbus van Tune-Yards zichzelf een muzikale dief, en ze was er nog trots op ook. Ze speelde opzichtig leentjebuur bij drumritmes uit Haïti, sprokkelde Afrikaanse riedeltjes, voerde regenwouddansjes op, en zong alsof ze het DNA van Nina Simone in haar stembanden had verweven. Maar vandaag zit die zelfverklaarde joodse jatmoos in geweten bezwaard voor ons.

Ze vindt dat ze zich in het verleden schuldig maakte aan cultural appropriation of culturele toe-eigening: het zich onrechtmatig toe-eigenen van andermans cultuur, zeg maar. "Grof gezegd gaat het erom dat blanken zomaar de identiteit en cultuur van kwetsbare minderheden plunderen, en er zichzelf mee verrijken", zegt Garbus. "Eigenlijk kun je stellen dat het kolonialisme nooit echt uit de wereld zal verdwijnen."

Ook Justin Timberlake lijkt zich daar ineens van bewust. Twee jaar geleden werden zowel zijn vroegere looks (cornrows-kapsel, gangsta-bandana) als zijn muziek verdacht van culturele toe-eigening. Hoewel hij zijn bewondering voor zwarte artiesten als Michael Jackson, Prince en D'Angelo eerlijk van de daken schreeuwde, gebruikte hij diezelfde stem nooit om zich uit te spreken over Black Lives Matter.

Verzwarende omstandigheid was ook 'Nipplegate' in 2004. Timberlake kwam succesvoller dan ooit uit dat tv-debacle, maar de carrière van Janet Jackson kelderde. Geen moment nam hij de verdediging van zijn minder fortuinlijke duet-partner op.

Twee jaar geleden legden misnoegde internethordes en rapper Vic Mensa hem daarvoor het vuur aan de schenen, nadat Timberlake zich op Twitter #inspired voelde door een awardspeech van Jesse Williams. Die acteur, bekend als Dr. Jackson Avery in de televisieserie Grey's Anatomy, is ook activist en producer van de documentaire Stay Woke: The Black Lives Matter Movement. Williams sprak toen vurig: "We hebben het gehad met de uitvinding 'whiteness', die ons gebruikt en misbruikt. Zwarten worden weggecijferd terwijl onze cultuur, onze dollars en ons entertainment uitgebuit worden als olie. Zwart goud!"

Timberlake besefte te laat dat nét hij zich aangesproken had moeten voelen, en er beter aan had gedaan om zedig te zwijgen en luisteren. Zijn schaapachtige verontschuldigingen waren too little, too Timberlate.

Stelen als de raven

Amerikaanse media geloven vandaag dat de popster in de promofilmpjes voor zijn nieuwe album Man in the Woods bewust afstand wil nemen van zijn bezwaarde imago. "Moderne americana", noemt de popster van 'SexyBack' zijn nieuwe muzikale koers zelf. De funk van de eerste single 'Filthy' leek daar weliswaar niet aan te beantwoorden, maar rurale titels als 'Montana' en 'Livin' off the Land' geven aan dat het wel eens menens zou kunnen zijn.

Bij interviewer Zane Lowe op Beats1 kwam hij vorige week overigens ook voor het eerst écht terug op het incident met Jackson: "Je kunt niet veranderen wat gebeurd is, maar je kunt er wel uit leren voor de toekomst." Zou het?

Schroom

Zwarte cultuur wordt al sinds het officiële ontstaan van de rock in 1955 geplunderd door blanke muzikanten. Elvis, Buddy Holly en Rolling Stones stalen als de raven bij de zwarte muziek, en werden rijk door die sound verteerbaar te maken voor blanken. Garbus' grote muziekheld Paul Simon werd na Graceland zelfs beticht van modern kolonialisme, omdat hij artiesten uit Soweto voor zijn kar spande zonder dat Zuid-Afrika garen spinde bij zijn succes.

"En ik ga mee in die decennialange traditie", zucht Garbus. "Als ik daarbij stilsta, voel ik een zekere walging. Natuurlijk weet ik ook dat elke muzikant met zijn oren steelt. Je absorbeert zoveel invloeden, dat die willens nillens hun weg vinden naar je sound. Zelfs al ben ik een kind van joodse immigranten, die generaties geleden niet als blank werden beschouwd, heb ik vandaag toch maar mooi een aangeboren white privilege. Dan moet je met enige schroom naar jezelf en je eigen acties kijken. Ik ga mijn oude songs nu live in een ander arrangement brengen. Het geeft geen pas om tribale ritmes uit Afrika te pikken als ik niet met zwarte artiesten op het podium sta."

Garbus is niet de eerste artiest die het boetekleed aantrekt. "Where's my place in a music that's been taken by my race", rapte Macklemore een paar jaar geleden, toen hij op een voetstuk geplaatst werd. "Culturally appropriated by the white face." The New York Times noemde Macklemores innerlijke tweestrijd toen "de keten van raciaal leentjebuur spelen: zwarte cultuur leidt tot blanke toe-eigening, leidt tot blank succes, leidt tot blank schuldgevoel".

Ambassadrice van twerken

Kritiek op de muziekstijl van Tune-Yards is er voorlopig niet echt gekomen. Maar Garbus wil met haar nieuwe aanpak duidelijk niet in woelige waters belanden zoals Iggy Azalea, wie "sonic blackness" werd verweten. Of Coldplay en Beyoncé, die op de vingers getikt werden voor de Indiase clichés in hun clip voor 'Hymn for the Weekend': riksja's, traditionele kledingdracht, Bollywood-films, het romantiseren van hindoeïsme. Katy Perry maakte dan weer een karikatuur van de Japanse cultuur, terwijl Miley Cyrus tegenwind kreeg omdat ze onrechtmatig de 'ambassadrice van twerken' werd genoemd, en gekleurde dansers naar de achtergrond verwees.

De lijst van muzikale recidivisten is eindeloos: ook Major Lazer en Justin Bieber werden meermaals op het matje geroepen door verontwaardigde minderheden. Hun verdediging klinkt meestal niet beter dan die van ontwerper Marc Jacobs, die blanke modellen met veelkleurige dreadlocks opvoerde. Jacobs begreep niet waarom mensen hem verongelijkt het vuur aan de schenen legden. "Ik zie geen kleur of ras. Ik zie gewoon mensen." Later zou hij moeten toegeven dat hij meer gevoeligheid aan de dag had mogen leggen.

Respect voor Duitsland

"We zijn zo blank als een aspirientje, en flirten te vaak met het gevaar om andere culturen te parodiëren", knikt Garbus. De Amerikaanse songschrijver voelde zelf pas twee jaar geleden aan dat haar muziek niet helemaal koosjer klonk. Op haar nieuwe plaat I Can Feel You Creep into my Private Life steekt ze daarom de hand in eigen boezem. "All I know is white centrality", klinkt het in 'ABC 123', terwijl 'Colonizer' wranger stelt: "I smell the blood in my voice." Ze zingt ook: "I use my white woman's voice to tell stories of travels with African men."

Het is een moeilijke morele evenwichtsoefening, geeft Garbus toe. "Aan mijn stem kan ik weinig verhelpen: ik klink nu eenmaal als een zwarte zangeres. Maar toen iedereen mijn vorige album Nikki Nack (2014) de 'Haïti-plaat' ging noemen, terwijl ik daar hooguit een weekje ben gaan opnemen, besefte ik dat ik omzichtiger moet omspringen met andermans cultuur. Waar eindigt creativiteit en begint een parodie of een verkleedpartij die mensen van andere origine kan beledigen?"

"Onze samenleving is nog altijdracistisch, al wordt ons op het hart gedrukt dat dat niet meer het geval is. Laat Duitsland een voorbeeld zijn. Het land verdient lof voor hoe het zijn naziverleden nooit heeft weggemoffeld, en hoe het vandaag antisemitisme bespreekbaar maakt in scholen. Je kunt er niet omheen dat talloze eerstewereldlanden leven met de erfenis van het kolonialisme. Kijk maar naar België! Ook in de Verenigde Staten hebben we een geschiedenis van slavernij. Er kleeft dus wel degelijk bloed aan mijn stem."

Om meer inzicht te krijgen in die heikele materie, volgde Garbus zes maanden lang een workshop. "Een soort praatgroep eigenlijk, waar ik meer leerde over mijn positie als blanke persoon op het vlak van raciale gerechtigheid. Ik wil mezelf niet op de borst kloppen en zeggen: 'Nu begrijp ik de wereld.' Maar door na te denken over mijn eigen aandeel in racisme en blanke superioriteit, weet ik wel waar het grote probleem schuilt."

Waar dan? "Muziek speelt met de belofte om culturen te verenigen, maar eigenlijk doet ze dat niet. Als ik mijn publiek bekijk, zie ik voornamelijk, soms zelfs uitsluitend blanke gezichten. Niets mis met blanken, natuurlijk. (lacht) Maar er is een disconnectie: in mijn hoofd klopt dat niet helemaal."

Niet eerlijk

Je kunt natuurlijk ook stellen dat vissen in andere culturen net goed is. Met de dreiging van culturele toe-eigening zou je vergeten dat er vaak prachtige dingen ontstaan door het samensmelten van culturen: daar is uw platencollectie alleen al een wonderlijk voorbeeld van.

Maar er is een verschil tussen cultural appreciation en appropriation, gelooft Garbus. "Als er een machtsonevenwicht is, zit je fout. Punt. Het is gewoonweg niet eerlijk om als bevoorrechte artiest symbolen over te nemen van een 'ondergeschikte' groep. Dan is er geen culturele uitwisseling, maar hou je een eeuwenlange onderdrukking in stand."

We moeten iets harder zijn voor onszelf, vindt ze. "Ik denk niet dat schuldgevoel per se constructief is, maar het is wel informatief. Vrienden vertellen me dat ik me niet slecht moet voelen, maar ik geloof net dat we verantwoordelijker en gevoeliger moeten worden voor het onrecht dat we onbewust veroorzaken. We have to do better, as white people."

I Can Feel You Creep Into My Private Life is nu uit bij 4AD. Tune-Yards speelt op 22/3 in de Botanique, Brussel.