Deze nieuwe kreeftensoort heeft geen mannetjes nodig om zich voort te plannen

De marmerkreeft of procambarus virginalis ontstond in de jaren 1990. Het allereerste exemplaar was een nakomelinge van een mannelijke en vrouwelijke Georgiakreeft, een inheemse soort uit Florida. In 1995 kocht een liefhebber haar op een insectenbeurs en bracht haar onder in een aquarium in Duitsland. Maar de kreeft bleek te beschikken over een extra set chromosomen – een mutatie die haar onderscheidde van haar ouders en haar in staat stelde om zich voor te planten zonder partner – en begon zichzelf te klonen.

De oermoeder plantte zich zo snel voort dat de oorspronkelijke eigenaar de nakomelingen naar de dierenwinkel bracht, waar ze werden gekocht door andere aquariumhouders. Maar ook haar afstammelingen blijken lustige kwekers en de tienpotige kreeftjes hebben zich ondertussen verspreid over de hele wereld: ze werden al aangetroffen in Japan, Madagascar, de VS en meerdere Europese landen waar ze overal de ecosystemen verstoren. De verkoop van de vijftien centimeter grote diertjes is bijgevolg ook verboden in de Europese Unie.

“Dat ene dier stichtte de hele soort en nu hebben we er wereldwijd miljarden,” zegt Wolfgang Stein, een neurowetenschapper aan de Illinois State University die samen met een team van wetenschappers het genoom van de marmerkreeft in kaart bracht. “Als je één diertje hebt, zal je er drie maanden later zo’n 200 à 300 hebben,” vertelt hij. De studie waaraan hij meewerkte, wordt beschreven in het vakblad Nature, Ecology and Evolution.

De onderzoekers ontdekten ook dat de marmerkreeftjes over drie sets chromosomen beschikken, terwijl de meeste dieren er maar twee hebben: een van elke ouder. Ze vermoeden dat dit vermoedelijk een effect heeft op de manier waarop de genen in elk exemplaar tot uiting komen: mogelijk biedt dit de soort de kans om zich aan te passen aan verschillende omgevingen.

Stein zegt dat alle exemplaren identiek zijn omdat ze hetzelfde DNA delen, maar dat er desondanks toch “kleurverschillen” zijn. “De dieren die hier door ons in de VS gecatalogeerd werden, waren meer blauw dan degenen uit Duitsland en Madagaskar,” vertelt hij. De omgeving speelt daarbij waarschijnlijk een belangrijke rol. “Wanneer ze opgroeien in eenzaamheid hebben ze de neiging om blauw te zijn,” terwijl de exemplaren die samenleven met andere soortgenoten grijzer zijn, licht hij toe.

De unieke genetische samenstelling van de marmerkreeft kan bovendien inzichten bieden bij onderzoek naar het ontstaan van tumoren, die ook evolueren door zichzelf te klonen en in staat zijn om zich aan te passen aan diverse omgevingen. 

“Wat we in slowmotion zien in de evolutie van de marmerkreeft, is iets dat gebeurt in de erg vroeg stadia van tumorvorming,” zegt kankeronderzoeker Frank Lyko, die betrokken is bij de studie. Hij is ervan overtuigd dat de kreeftjes kunnen helpen bij het begrijpen van de vroege stadia van tumorontwikkeling.