Enkele handafdrukken in Maltravieso

"De eerste kunstenaars in Europa waren neanderthalers"

Kunst begrijpen en uiten werd tot nu beschouwd als een unieke eigenschap van de Homo sapiens, de moderne mens. Dat de neanderthaler, zijn evolutionaire neef, daartoe in staat zou zijn, wordt in twijfel getrokken. Onderzoek van grotschilderingen en artefacten in Spanje zegt nu voor het eerst duidelijk aan te tonen dat de neanderthaler wel degelijk kunstzinnige vaardigheden bezat.

De neanderthaler (Homo neanderthalensis) ontwikkelde zich enkele honderdduizenden jaren geleden en leefde in wat nu Europa en Azië is. Hij verdween ongeveer 40.000 jaar geleden, rond dezelfde periode waarin de moderne mens, de Homo sapiens, zich vanuit Afrika naar en in Europa verspreidde. Neanderthalers stonden lange tijd te boek als ruw en primitief, zonder enige vorm van beschaving. De laatste jaren is dat beeld wel ietwat bijgesteld, al blijven er nog veel vraagtekens. Over kunst, bijvoorbeeld.

Zowat alle tot nu toe ontdekte grotschilderingen zijn toegedicht aan de Homo sapiens, ook al leefden hij en de neanderthaler korte tijd tezamen op het Europese continent. Volgens sommigen deden ook neanderthalers aan kunst, maar het bewijs daarvoor was niet afdoende. Als de neanderthaler al grottekeningen gemaakt had, zou hij dat wel afgekeken hebben van de Homo sapiens, van wie bekend was dat hij dat tienduizenden jaren eerder in Afrika ook al deed.

Twee onderzoeken zeggen nu voor het eerst duidelijk te kunnen aantonen dat de neanderthalers in Europa wel degelijk al over kunstzinnige vaardigheden beschikten.

Grotschilderingen van 65.000 jaar oud

Een team van Duitse en Britse archeologen onderzocht prehistorische grotkunst in La Pasiega, Matravieso en Ardales, drie plaatsen in noordelijk, centraal en zuidelijk Spanje. Ze gebruikten een vrij nieuwe dateermethode: de verhouding uranium-thorium. Eenvoudig gezegd wordt dan gekeken naar de afzetting van radioactief uranium in de minerale laag die zich in de loop der tijden over de schilderingen vormt. Dat uranium vervalt heel langzaam in thorium, en aan de verhouding is dus af te lezen hoe oud de laag is.

(lees verder onder de video)

De onderzoekers konden zo bepalen dat de onderzochte schilderingen in elk van de drie sites zowat 65.000 jaar oud zijn. Ze waren er dus al veel eerder dan de Homo sapiens, die pas 45.000 tot 40.000 jaar geleden zijn opwachting maakte in Europa. Volgens de wetenschappers is dit het tot nu toe sterkste bewijs dat neanderthalers de cognitieve capaciteiten hadden om symboliek te begrijpen en uit te beelden.

"Een smoking gun dat het beeld dat we van neanderthalers hebben als stompzinnige holbewoners helemaal tenietdoet", zo noemt Alistair Pike van de University of Southampton, co-auteur van het onderzoek, de ontdekking.

(lees verder onder de foto)

Een tekening in de vorm van een ladder in La Pasiega.

Schelpen van 115.000 jaar oud

Een tweede onderzoek ging uit van Spaanse archeologen en concentreerde zich op prehistorische schelpen in grotten in het zuidoosten van Spanje. De schelpen waren gekleurd met mineralen en doorboord, mogelijk dienden ze als lichaamsversiering. Eerder onderzoek had de schelpen gedateerd op 45.000 tot 50.000 jaar oud, te "jong" dus om een link met de Homo sapiens uit te sluiten.

De wetenschappers pasten nu dezelfde uranium-thorium-methode toe en stelden vast dat twee van de vier stalen ongeveer 115.000 jaar oud zijn. Opnieuw veel ouder dus dan de intrede van de moderne mens in Europa. En bovendien ook 20.000 tot 40.000 jaar ouder dan artefacten die in Afrika en West-Azië gevonden zijn en aan de Homo sapiens toegeschreven worden.

(lees verder onder de foto)

Feit of interpretatie?

Critici hebben bedenkingen bij de interpretatie van beide studies. Dat de dateringen kloppen, lijdt geen twijfel, maar dat het neanderthalers waren die de schilderingen en de schelpen maakten, is een afgeleide conclusie, luidt het. Op de sites zijn bijvoorbeeld geen overblijfselen van neanderthalers teruggevonden.

Op dit moment is er wel geen bewijs dat er op dat moment andere soorten dan de neanderthalers in Europa leefden.

Meer lezen?

Meest gelezen