Direct naar artikelinhoud

Wat in de Koude Oorlog uitbleef, gebeurt nu in Syrië: Amerikanen doden Russen

De Syrische arena heeft alle ingrediënten voor verdere escalatie
Beeld AFP

Met Amerikanen die Russische strijders bombarderen, heeft de Syrische burgeroorlog zich nu echt ontwikkeld tot een internationaal conflict. Alle ingrediënten voor verdere escalatie zijn aanwezig.

In een antiek fabeltje wordt een paard door een hert verdreven van zijn land, en dat paard zoekt vervolgens zijn toevlucht tot de mens verderop. Hij vraagt hem om hulp: de mens gaat akkoord, doet hem een zadel om, bevestigt bit en teugels en stapt op zijn rug. Samen keren zij terug naar het land van het paard en slagen erin het hert te verjagen. Het paard heeft weliswaar zijn land terug, maar moet in ruil daarvoor de rest van zijn leven de bit in zijn mond en de mens op zijn rug voor lief nemen. De moraal van het verhaal: externe hulp kost je je vrijheid.

Syrië is zijn onafhankelijkheid kwijt en opgeknipt in invloedssferen

Dit verhaaltje tekent zich nu af in verschillende delen van Syrië. Assad heeft de hulp ingeschakeld van Rusland en Iran, de Koerden die van Amerika, en de rebellen en jihadisten die van Turkije. Het resultaat: Assad heeft de controle teruggekregen over de grote bevolkingscentra, de Koerden controleren Noordoost-Syrië, de jihadisten en rebellen de noordwestelijke provincie Idlib en delen van Zuid-Syrië.

Internationalisering

De strijdende partijen sloten een pact met niet-Syrische partijen en betalen daarvoor een hoge prijs: ze moeten hun onafhankelijkheid afstaan. In Noord-Syrië wapperen inmiddels Turkse vlaggen boven regeringsgebouwen, in Koerdisch gebied patrouilleren de pantservoertuigen met enorme Amerikaanse vlaggen. In verschillende Syrische steden behoren Russische militairen tot het straatbeeld. Syrië is zijn onafhankelijkheid kwijt en opgeknipt in invloedssferen.

De internationalisering van het conflict bedreigt niet alleen Syrië, maar ook de wereldvrede. Want waar eerst de buitenlandse machten hun Syrische bondgenoten indirect steunden met wapens en geld, hebben zij nu zelf de Syrische arena betreden. Het zijn niet alleen meer Syriërs die Syriërs bevechten, het zijn ook niet meer alleen Russen die Syrische jihadisten beschieten of Amerikanen die Syrische regeringstroepen bombarderen. Sinds deze maand bevechten de buitenlandse partijen elkaar direct.

Wat in de Koude Oorlog uitbleef, gebeurt nu in Syrië: Amerikanen doden Russen. Begin februari bombardeerden de Amerikanen pro-Assadstrijders in Syrië, waarbij mogelijk honderden Russische staatsburgers omkwamen. De strijders zouden een Amerikaanse basis hebben willen overnemen in de provincie Deir Ezzor, waarop de Amerikanen de aanval openden en een groot aantal Russen ombrachten. Het ging weliswaar om huurlingen, maar het waren toch Russen. Waren er ook officiële regeringsmilitairen bij omgekomen, dan was er hoogstwaarschijnlijk een wereldcrisis gevolgd tussen de twee grootste kernmachten ter wereld.

Gevaarlijk

Eerder deze maand ging het mis in Zuid-Syrië tussen Israël en Iran. Volgens Israël - eveneens een nucleaire macht - vloog een Iraanse drone het Israëlische luchtruim binnen. De Israëliërs bombardeerden daarop Iraanse doelen in Syrië, maar verloren daarbij een F-16. Deze werd uit de lucht gehaald door de Syrische luchtverdediging. Wat deze escalatie nog gevaarlijker maakt, is de aanwezigheid van de Russen. Zij zijn grotendeels verantwoordelijk voor de verdediging van het Syrische luchtruim, en zij bemannen geavanceerd luchtafweergeschut om te voorkomen dat buitenlandse partijen aan hun beschermeling komen.

Wat beweegt al deze partijen tot het nemen van zulke risico's?

Als de Russen hun werk zorgvuldig en consequent doen en de Israëliërs doelen in Syrië blijven aanvallen, dan zullen in de toekomst mogelijk Israëlische gevechtstoestellen uit de lucht geschoten worden door Russische luchtafweer of Russische militairen sneuvelen bij Israëlische luchtacties omdat zij zich in de buurt bevinden van Syrische of Iraanse installaties. Deze maand waarschuwde president Poetin de Israëlische premier Netanyahu om geen manoeuvres meer uit te voeren boven Syrië omdat deze in het vervolg 'gevaarlijke consequenties voor de regio' kunnen hebben.

Dan is er nog Turkije. De Turken riskeren oorlog op meerdere fronten. In 2015 haalden zij al een Russische straaljager uit de lucht boven Noord-Syrië, waardoor een grote crisis ontstond tussen Rusland en Turkije. Na een Turks excuus verminderden de spanningen. Toen in 2015 ook nog eens de Russische ambassadeur in Ankara werd vermoord door een Turkse lijfwacht, kwam Turkije Rusland tegemoet in Syrië.

De Turken staan nu echter weer lijnrecht tegenover Rusland in Syrië. De Turken zitten in de provincie Idlib, waar zij de jihadisten beschermen tegen aanvallen van het Assad-regime en de Russen. Begin vorige maand werd een Turkse militair gedood bij een mortieraanval in Idlib door het Syrische leger, en deze week bombardeerde het Turkse leger Syrische regeringsstrijders in Afrin. Het bleef tot nog toe bij incidenten, maar het lijkt slechts een kwestie van tijd voordat het Syrische leger en Turkije elkaar openlijk de oorlog verklaren, want de Syrische regering heeft zojuist een alliantie gesloten met de Koerden in de regio Afrin.

Ottomaanse klap

Turkije riskeert ook een oorlog met Amerika om Syrië. De Koerden in Noord-Syrië staan onder Amerikaanse bescherming, maar Turkije wil de Koerden aanpakken. De Koerdische enclave Afrin viel buiten het Amerikaanse schild, maar dat geldt niet voor de Koerden in de regio Manbij, waar oorlog tussen Amerikanen en Turken dreigt. De VS hielpen de Koerden daar in hun strijd tegen IS, maar nu die strijd zo goed als afgerond is, eisen de Turken dat ofwel de Amerikanen vertrekken, zodat Ankara de Koerden kan aanpakken, of dat de Koerden vertrekken, zodat Ankara geen oorlog hoeft te voeren tegen de aanwezige Amerikaanse militairen.

Noch de Koerden noch de VS zijn van plan om te vertrekken uit Manbij. Een Amerikaanse generaal waarschuwde deze maand de Turkse president Erdogan expliciet om weg te blijven uit Manbij: "Als je ons raakt, dan volgt er een agressieve reactie. We zullen onszelf verdedigen." Erdogan reageerde op het dreigement in een toespraak in het Turkse parlement, en zei dat de Amerikanen blijkbaar nooit kennis hebben gemaakt met een 'Ottomaanse klap'. Als zowel de Turken als de Amerikanen zich aan hun woord houden, dan is een oorlog tussen twee Navo-bondgenoten dichtbij, net als het einde van de Navo.

Maar wat beweegt al deze partijen tot het nemen van zulke risico's? De doelen van de partijen lopen uiteen. De Russen en Iraniërs willen simpelweg dat Assad wint, de Amerikanen en Israëliërs willen dat niemand wint, de Turken willen hun grenzen verder oprekken en die van de Koerden verkleinen. Maar belangrijker: de buitenlandse spelers willen dat hun rivalen verliezen.

'De Amerikanen hebben blijkbaar nooit kennisgemaakt met een Ottomaanse klap'
Turks president Erdogan

De Iraniërs en Hezbollah willen meer dan alleen het behoud van Assad. Zij hopen op den duur vanuit Syrië een oorlog te ontketenen tegen Israël. Israël ziet ook mogelijkheden om zijn invloed via het Syrische conflict te vergroten. Israël lapt bijvoorbeeld jihadisten op in ziekenhuizen, onder wie strijders van Al-Qaida en stuurt ze terug naar het slagveld in de hoop dat ze zoveel mogelijk Iraniërs en Hezbollah-strijders ombrengen. Daarnaast geeft Israël ook wapens aan opstandelingen.

Strategische plekken

De Amerikanen proberen het Assad-regime te verzwakken, net als Israël, maar op een andere manier. Zij bouwen bases op strategische plekken. De Amerikanen hebben een basis ingericht in de Syrische woestijn langs de grens met Jordanië en Irak. De Syrische regering mag niet in de buurt komen van de plek. Deze ligt op de toegangsweg naar Irak, een strategische plek dus. De VS blokkeren daarmee een belangrijke aanvoerroute tussen de buurlanden.

De Amerikanen hebben Assad-troepen ook verboden om ten noorden van de Eufraat te komen, in het door de Koerden gecontroleerde gebied. In dat gebied zit veel van Syrië's olie. Damascus heeft het geld uit olieopbrengsten hard nodig voor zijn leger en de wederopbouw, maar de Amerikanen steken daar een stokje voor.

Het gevaarlijkste aan de situatie in Syrië is dat geen partij genoegen neemt met de huidige. Assad heeft nog niet de controle over veel gebieden, de pro-Turkse rebellen en jihadisten hebben Afrin nog niet veroverd op de Koerden en de Koerden hebben nog geen zelfstandig leger. En aangezien iedere verandering ten koste gaat van de positie van de ander, komt de wereldvrede steeds meer in gevaar.