Tijd voor een expositie over nazidesign, vindt Nederlands museum

Een datum voor de tentoonstelling is nog niet bekend. Uit de eigen collectie kan het museum niet putten, die bestaat uit een internationale verzameling keramiek en sieraden uit de 20ste en 21ste eeuw. "Het Deutsches Historisches Museum heeft toegezegd te zullen helpen met onderzoek", aldus directeur Timo de Rijk in de Volkskrant. "De tentoonstelling krijgt een sterk educatief karakter. We moeten de propaganda onderuithalen. De belangrijkste vraag die we stellen is: zouden de nazi's ook zo'n succes hebben gehad als het design niet zo goed was geweest?"

De laatste jaren is er sprake van een voorzichtige doorbraak rond nazikunst en naziuitingen. Het omstreden boek Mein Kampf van Adolf Hitler is in Duitsland - met voetnoten en al - opnieuw uitgegeven. Bij ons bereidt uitgeverij Prometheus een Nederlandse vertaling voor.

Publiek debat

Op de Architectuur Biënnale in Venetië stond twee jaar geleden The Evidence Room, een installatie van reconstructies en afgietsels van een fragment van een crematorium en van de deur van een gaskamer. De Rijk: "Het onderwerp nazidesign is beladen en potentieel explosief, en dat is precies de reden waarom deze tentoonstelling er moet komen." Hij vergelijkt het met de discussie over het Nederlandse slavernijverleden. Mede aangezet door het publieke debat komt een expositie over slavernij in het Rijksmuseum. "Iedereen zegt: dat werd weleens tijd. Zo is het ook met het design van het Derde Rijk. Als je in een museum belangrijke stromingen in de designgeschiedenis wilt laten zien, kun je niet met een grote boog om de jaren dertig en veertig heen lopen."

Open deuren intrappen

Frank van Vree, directeur van het Nederlandse instituut voor oorlogs-, Holocaust-, en genocidestudies, noemt een tentoonstelling 'over de esthetische aspecten van totalitaire bewegingen' goed te verdedigen. "Wie wil, kan alles vinden op internet, dus als je materiaal wilt laten zien, dan liever in een verantwoorde opstelling. Mits goed gemaakt, kun je dan inzicht geven in hoe de totalitaire bewegingen de bevolking hebben verleid. In dat prachtige nieuwe museum over de Tweede Wereldoorlog in Gdansk laten ze zien hoe zoiets kan. Daar zijn zelfs de meest abjecte affiches te zien, maar wel in een goed historisch kader."

Annemartine van Kesteren, curator Design van Museum Boijmans Van Beuningen, vreest dat een historische designtentoonstelling over het Derde Rijk het debat niet scherpt en slechts open deuren intrapt. "Het wordt interessant als het onderzoek wordt doorgetrokken naar het design en de architectuur en propaganda van andere totalitaire systemen, zoals het stalinisme of het regime van Noord-Korea. Of, zoals in een onderzoek van Evgeny Morozov, door te bestuderen hoe de beeldvorming op internet wordt gestuurd door bedrijven als Google. De totalitaire systemen van controle zitten tegenwoordig op heel andere stoelen."

Goede context

De Rijk heeft inmiddels de verantwoordelijke schepen in Den Bosch, Huib van Olden, op de hoogte gebracht. Die noemt de plannen "spannend en uitdagend". Kan alles, mits in een goede context, zoals Van Vree zegt, worden getoond? Van Olden: "Zolang het museum prudent met het onderwerp omgaat en geen banners met hakenkruisen ophangt: ja."

Zo'n voorbehoud maakt Ewoud Kieft ook. Hij is de auteur van het vorig jaar verschenen Het verboden boek, over Mein Kampf. Grote ophef bleef uit, omdat hij zich zorgvuldig had gebogen over de vraag waarom het werk op zoveel mensen aantrekkingskracht heeft gehad.

New York

Hoe het niet moet, zag Kieft in de metro in New York. Daar werd The Man in the High Castle, de dystopische serie van Amazon Studio's over hoe Amerika eruit zou zien als de Tweede Wereldoorlog zou zijn gewonnen door Duitsland en Japan, aangekondigd met posters met nazi-adelaars. "Dan voed je alleen de polemiek."