Jan Jambon (N-VA): "Dan ben ik maar geen staatsman"

Hij is nog niet in de bioscoop geraakt voor Patser, maar de Netflix-reeks Narcos over de Colombiaanse drugskartels heeft minister Jambon wel bekeken. Of hij iets bijgeleerd heeft? “Dat ik blij ben dat Antwerpen niet in Colombia ligt”, blaast hij.

Nochtans heeft ook Antwerpen een drugsprobleem. De haven is de laatste jaren meer dan om het even welke andere Europese haven uitgegroeid tot de draaischijf voor de grootschalige import van cocaïne. Het sneeuwt coke in ’t Stad, met recordvangsten cocaïne in de haven en afrekeningen in het centrum. “Ook in een randgemeente als Schoten is onlangs iemand neergeknald", zegt Jambon. "In mijn thuisgemeente Brasschaat is er gelukkig nog niets gebeurd, maar morgen of overmorgen kan het prijs zijn. Dat besef ik. Daarom moeten we ingrijpen."

U lanceerde deze week het Stroomplan, dat de drugshandel in de Antwerpse haven wil lamleggen. Is dat een realistisch doel?

“Ik denk dat we de haven veel beter kunnen bewaken – met extra scanners en camera’s. Ik denk ook dat we het de Antwerpse drugsclans moeilijker kunnen maken – door de lokale en federale politie, de douane en de fiscus beter te laten samenwerken. Tegelijk ben ik niet naïef: er zullen altijd drugs gekweekt worden en die zullen altijd hun weg vinden naar de gebruikers. Stel dat we de haven kunnen afsluiten, dan zullen er wellicht andere smokkelroutes ontstaan. Maar het is niet omdat je de ‘war on drugs’ moeilijk is, dat je hem niet moet voeren. De cocaïnehandel ontwricht onze maatschappij. Afrekeningen op straat zijn niet normaal.”

Eén procent van de containers die toekomen in Antwerpen wordt gecontroleerd. Natuurlijk worden drugsclans dan slapend rijk.

“Eén procent is inderdaad te weinig, dat moet omhoog. We kunnen ook slimmer controleren. Simpel gezegd: bij containers uit Duitsland is de kans dat er cocaïne in verstopt zit, kleiner dan bij eentje uit Panama. Daar moet je rekening mee houden. Elk legoblokje op zo’n megavrachtschip door een scanner halen is onmogelijk. Dan blokkeer je de ontwikkeling van de hele haven.”

In de internationale drugshandel gaan miljarden om. Hoe kunnen de Belgische politie en het gerecht daar tegenop?

“De grote Colombiaanse kartels ontmantelen is inderdaad wat hoog gegrepen. (fijntjes) Het Stroomplan viseert de Antwerpse drugsclans. Die gaan we voortaan het leven zuur maken. We hebben de laatste maanden heel wat inlichtingen verzameld over hun doen en laten. Stilaan is het tijd voor actie. Het is niet mijn taak als minister om arrestaties aan te kondigen, maar dat is wel de bedoeling. Als de bazen van de drugsclans in ‘den bak’ zitten, zal Antwerpen dat zeker voelen.

“Ook het drugsgeld dat wordt witgewassen via onder meer cafés, restaurants en winkeltjes zijn we op het spoor. De lokale politie verricht hier uitstekend werk. Zij hebben dit allemaal in kaart gebracht. De resultaten zijn soms verbazingwekkend. Ook hier kan ik nog niet te veel over verklappen, om niemand te alarmeren, maar weet dat we die criminele economie gaan aanpakken.”

Waarom is dit allemaal niet veel eerder gebeurd?

“Ik begrijp die kritiek. Al moet je beseffen dat bijvoorbeeld de oprichting van het Kali-team (waarin alle veiligheidsdiensten de krachten bundelen, JVH/PG) geen evidente stap is. Belgische maar ook buitenlandse politiemensen worden opgeleid met het idee: je kunt beter wat té voorzichtig zijn met het delen van inlichtingen, om zeker het geheim van het onderzoek niet te schenden. 

"Daar probeer ik nu verandering in te brengen. Recherchewerk is het leggen van een puzzel en als iedereen zijn eigen stukjes achterhoudt, dan wordt het puzzelen moeilijk. Stilaan dringt dit ook door. Het belang van de aanslagen in Brussel is daarbij niet te onderschatten. Toen moest iedereen samenwerken en bleek ook dat het werkte. Never waste a good crisis zeker?”

Het Stroomplan is, net zoals uw Kanaalplan tegen het jihadisme in Brussel, slechts een half plan. Het focust alleen op repressie.

“Hoeveel hulpprogramma’s en vzw’s zijn er niet rond drugspreventie? Ook de lokale politie is daar volop mee bezig. Het Stroomplan is geen toverplan waarmee we nu álles voorgoed gaan oplossen. Dan overlaad je de kar. Het Stroomplan wil specifiek de cocaïnetoevoer naar Antwerpen stoppen en de drugsclans aanpakken. Je staat dan tegenover zware criminelen die miljoenen verdienen met deze trafiek. Je kunt eens proberen om aan die gasten lief te vragen ‘Willen jullie er alstublieft mee stoppen? Het is niet leuk wat jullie doen’, maar dat lijkt me tijdverspilling. Voor hen zijn onze sleutelwoorden: repressie en onderdrukking.”

Die drugsbendes rekruteren wel in de probleemwijken van Antwerpen, onder de jongeren die voor zichzelf geen toekomst zien.

“Nee, het gaat om jongeren die het snelle geld verkiezen boven naar het school gaan, een beroep leren en naar werk zoeken. Dat is een verschil. Ze kiezen zelf voor een andere toekomst. Al begrijp ik dat de verleiding groot is wanneer er opeens een drugsbaron met 50.000 dollar staat te zwaaien om een klusje uit te voeren. Dat lijkt me een moeilijk moment voor elke jongere, of die nu op het Kiel of in Brasschaat woont. Daarom is mijn prioriteit ervoor zorgen dat die crimineel niet meer kan paraderen met zijn centen.”

Steeds meer Antwerpse jongeren leven in een omgekeerde realiteit: de drugsbaronnen zijn de helden en de politie de vijand.

“Klopt, dat moet veranderen. Het is aan de politie om het vertrouwen te winnen en te behouden in de wijken. Een van de manieren hiervoor is de rekrutering van meer gekleurde politiemensen. We zijn hier twee jaar geleden mee begonnen. Voor die eerste lichting wordt dat niet gemakkelijk. Il faut le faire. Toch zetten we door. Onze politie moet een afspiegeling worden van de maatschappij.”

Er komt een screening van het havenpersoneel. Hoe gaat u Tomorrowland-toestanden voorkomen, waarbij mensen onterecht hun job verliezen?

“Screenings zijn noodzakelijk. We weten dat drugscriminelen het havenpersoneel op gevoelige posities proberen om te kopen. Die mensen kunnen containers met drugs namelijk laten ‘verdwijnen’. Het gaat dan niet alleen om de havenarbeiders op de dokken, maar ook om de mensen die de papierwinkel beheren.

"Ik kan niet garanderen dat er nooit iets verkeerd zal lopen bij die screening, maar het Nationale Veiligheidsorgaan (NVO) heeft veel ervaring hiermee. De instelling doet die al langer voor onze diplomaten en voor het personeel in de kerncentrales. In overleg met de havensector zullen we een werkbare procedure uitdokteren. Want enkel screenen bij de aanwerving volstaat niet en elke dag screenen is onhaalbaar.”

Binnen de regering ergeren sommige ministers zich aan de ‘veiligheid-fetisj’ van N-VA. ‘Als het maar flikken en soldaten zijn.’

“Sta me toe op zo’n flauwe zever niet te antwoorden. Ik ben bezig met flikken, ja, het is nota bene mijn verantwoordelijkheid. Maar bijvoorbeeld onze minister van Financiën, Johan Van Overtveldt, behandelt totaal andere dossiers. Hij heeft de verlaging van de vennootschapsbelasting erdoor gekregen. Tegen alle verwachtingen in. Spijtig genoeg is die hervorming ondergesneeuwd door de kwestie-Sudan.”

Een andere kritiek luidt: N-VA zoekt constant het conflict op.

“What you see is what you get. Bij mezelf en bij mijn partij. Binnen de regering werk ik mee aan het compromis. Maar als ik naar buiten toe communiceer, is mijn zorg dat de mensen weten waar het op staat, niet dat mijn collega’s gelukkig zijn.”

Blijft u erbij dat advocaat Sven Mary geen vrijspraak mag vragen voor Salah Abdeslam omwille van een procedurefout?

(wikt zijn woorden) “Ik blijft achter de passage in het regeerakkoord staan die zegt dat procedurefouten niet mogen leiden tot vrijspraak. Verder wil ik daar niet te veel commentaar meer op geven. Als mijn recente uitspraken in De zevende dag zijn begrepen als een pleidooi tegen de scheiding der machten, dan snap ik de verontwaardiging. De scheiding der machten mag uiteraard niet ter discussie staan. Maar voor alle duidelijkheid: dat was ook nooit mijn bedoeling.”

Wat bedoelde u dan? U zei dat advocaten moeten zorgen voor een gepaste straf voor hun cliënt, “niet te veel én niet te weinig”.

“Ik heb het er moeilijk mee dat iemand als Abdeslam zou vrijkomen omdat een onderzoeksrechter in de verkeerde taal is benoemd. Dat is alles. (aarzelt) Wat ik ook raar vind: iedereen mag kritiek hebben op de politiek, ook de rechterlijke macht. Dat moet kunnen in een democratie. Maar vanaf het moment dat het over de rechterlijke macht zelf gaat, dan groeien de tenen tot in Tokio. Nochtans heeft de rechterlijke macht al het voorrecht dat ze haar beslissingen niet moet voorleggen aan de kiezer. Ik had het wel eens willen zien toen de jihadmama die haar drie zonen naar Syrië stuurde al na vier maanden werd vrijgelaten.”

Een staatsman valt de rechterlijke orde niet aan, dat is een ongeschreven wet in de politiek.

(sarcastisch) “Dan zal ik een slechte staatsman zijn, hé? Daar lig ik niet wakker van.”

Hoe kijkt u terug op de kwestie-Sudan?

(op dreef) "Dat was pure hysterie. Laat ons de film eens terugspoelen. Op een bepaald moment komen er via het Tahir-instituut getuigenissen binnen over mogelijke folteringen van Sudanese migranten. Oké, dat is ernstig, dus we starten een onderzoek. Maar in plaats van op de resultaten van dit onderzoek te wachten, beginnen de oppositie en de media onmiddellijk te roepen dat onze staatssecretaris voor Asiel Theo Francken bloed aan zijn handen heeft. Op den duur was het bijna alsof hij die mensen zelf had gemarteld. Stel u eens voor dat Theo niet zo’n dik vel had, dan was hij opgestapt terwijl die getuigenissen achteraf heel twijfelachtig bleken.”

Francken maakte het zichzelf moeilijk door te liegen en premier Charles Michel (MR) aan te vallen voor de tv-camera.

“Theo heeft niet gelogen. Hij heeft op een bepaald moment niet alle informatie doorgegeven – ik zou dat eerder een vergetelheid noemen. Die uitval naar premier Michel voor de camera van VTM was onnodig. Daarvoor heeft hij zich ook verontschuldigd.”

Uit het Sudan-rapport bleek dat Francken te weinig rekening hield met het risico op foltering in Sudan.

“De controle van artikel 3 van het Verdrag van de Rechten van de Mens (waarin staat dat vluchtelingen niet mogen worden teruggestuurd naar hun land van herkomst als ze daar gefolterd kunnen worden, JVH/PG) gebeurde niet uitvoerig genoeg voor de Sudanese transitmigranten. Maar dat was al twintig jaar zo. Theo heeft die procedure niet uitgevonden. We weten nu dat het beter kan en zullen de procedure ook aanpassen. Tot dan liggen de terugkeervluchten voor Sudanese transitmigranten stil.”

U waarschuwde voor een “exponentiële stijging” van het aantal transitmigranten door de stop van de Sudanese terugkeervluchten.

(pikt in) “We hebben een gigantische stijging gezien van het aantal transitmigranten de afgelopen maanden. Eerlijkheidshalve – en ik heb dit ook al toegegeven in het parlement – moet ik zeggen dat die stijging al begon in november. Voor de kwestie-Sudan dus. Maar iedereen begrijpt toch dat als België een definitieve stop van de terugkeervluchten naar Sudan zou invoeren, dit voor een aanzuigeffect zou zorgen. Die mensensmokkelaars zijn niet dom, die volgen ook het nieuws.”

Hoe diep heeft de kwestie-Sudan erin gehakt binnen de regering?

“Als je al die zaken in je achterhoofd houdt, is de politiek niet meer werkbaar. Wat niet wil zeggen dat het geen vervelend moment was.”

Komt het energiepact er nog? Uw partij staat helemaal alleen met de eis om twee kerncentrales langer open te houden.

“Ik ben ervan overtuigd dat er een Energiepact komt.”

Dat klinkt formeel.

“De tegenstellingen zijn niet zo groot. Iedereen binnen de regering is het erover eens dat we meer groene energie en gascentrales nodig hebben. Laat ons daar dus snel aan beginnen, met een duidelijke planning en regelmatige evaluaties. De komende jaren zal dan duidelijk worden of we de kerncentrales nog nodig hebben of niet. Ik denk van wel, maar men mag me mijn ongelijk bewijzen.”