Stella McCartney: "Er is niks zweverigs aan mediteren"

Stella McCartney kwam in aanraking met transcendente meditatie in haar late twintigerjaren – jong genoeg om te huiveren van het prijskaartje dat aan het lessenpakket vasthing, maar oud genoeg om te weten dat ze het broodnodig had. “Dat bedrag ophoesten, oooofff, deed bepaald geen deugd”, vertelt de designer terwijl ze een grimas trekt. “Ik wilde mijn centen er niet zomaar aan verspillen. Maar, weet je, het was waarschijnlijk mijn beste investering ooit.”

McCartney was net creatief directeur geworden van het Franse couturehuis Chloé, waar ze vanwege haar leeftijd en wereldberoemde vader onthaald werd op hoongelach van voorganger Karl Lagerfeld. “Ze hadden een grote naam moeten kiezen. Wat ze uiteindelijk wel deden, maar ze gingen in zee met een grote vis uit de muziek, niet uit de modewereld”, zei die.

Ze was bovendien net haar moeder verloren aan kanker. “Ik had het gevoel dat ik de controle was verloren. Waarschijnlijk onderdrukte ik mijn emoties, ik begon paniekaanvallen te krijgen en ook fysieke reacties op dat verlies”, vertelt ze.

Transcendente meditatie – TM voor de gevorderden – maakte bijna ogenblikkelijk het verschil, van de ene dag op de andere kon ze de wereld weer aan. “Het heeft me echt geholpen op een moment dat ik daadwerkelijk hulp kon gebruiken.”

Spoel het verhaal door naar vandaag en de vrouw die vandaag met mij de sofa deelt in een hotel in Los Angeles mag zich rekenen tot een van de grootste sterren aan het modefirmament. Puur op basis van haar eigen verdiensten en veel meer in vrede met zichzelf dan twintig jaar geleden. McCartney triomfeerde en gaf Lagerfeld het nakijken door de verkoopcijfers van Chloé te vervijfvoudigen op vier jaar tijd. Daarna vertrok ze, om onder eigen vlag een grensoverschrijdend mode-imperium uit te bouwen waarin zowel galajurken, sportswear als kinderkleding thuishoren.

Ze kreeg een pionierstatus als ethisch modelabel dat bont en leer weigert en excelleerde met duurzame ontwerpen in een industrie die nochtans leeft bij de gratie van het materialisme van de modeconsument. Naast het runnen van een grote onderneming met meer dan zeshonderd werknemers is ze ook de bezielde moeder van vier bijna-tieners.

Dagelijks toevluchtsoord

Haar leven verloopt volgens een angstwekkend strak schema, dus TM is een levensnoodzakelijk en dagelijks toevluchtsoord geworden. “Het is waarschijnlijk een van de weinige dingen die ik nog voor mezelf doe”, zegt ze. “Het houdt me gezond.” Het maakt haar ook evenwichtiger en kalmer, en naar eigen zeggen “een aangenamer mens om in de buurt te hebben”.

McCartney, 46, gunt iedereen de heilzame voordelen van TM, of je er nu de rauwe emotionele nood aan hebt, zoals zij indertijd, of niet. Daarom zit ze vandaag in het legendarische Chateau Marmont op Sunset Boulevard haar eerste interview te geven over meditatie. Ze is warm, vriendelijk en toegankelijk, maar ook een tikkeltje zenuwachtig. Straks vindt de lancering van haar nieuwste collectie plaats op een met sterren bestrooid gala hier om de hoek. Een andere reden zou kunnen zijn dat ze het niet gewend is om over dit deel van haar leven in het openbaar te praten. “Mediteren haalt me uit mijn comfortzone, ik ben er erg slecht in”, bekent ze.

Ze draagt imitatieleren sneakers uit haar Eclypse-collectie, een kameelkleurige Stella McCartney-jumpsuit en heeft nauwelijks make-up op. Bob Roth, die naast ons zit, is gehuld in een marineblauw vest, donkere jeans, zwarte instappers en een kraaknet wit hemd. Bob is de zwoele, zachtaardige Californische chief executive van de David Lynch Foundation, die als doel heeft transcendente meditatie naar het grote publiek te brengen. Yep: de voorzitter van die stichting is de regisseur van Blue Velvet, Twin Peaks en Mulholland Drive. Lynch dicht zijn creativiteit deels toe aan TM en gaat er prat op nog geen enkele van de twee dagelijkse sessies gemist te hebben sinds hij met meditatie begon in 1973.

Sterk in stilte

Naast een goede vriend is Bob Roth McCartneys favoriete meditatieleraar. Hij is ook de auteur van het nieuwe boek Strength in Stillness, dat TM moet de­mys­ti­fië­ren en een fonds moet aanspekken voor de nevenactiviteiten van de Foundation in gevangenissen, militaire hospitalen, vluchthuizen voor vrouwen en scholen in de VS, het VK en daarbuiten.

Roths lijstje met bekende volgelingen is lang en spectaculair: hij mag Oprah Winfrey, Ellen DeGeneres, Hugh Jackman, Tom Hanks, Michael J. Fox, Jerry Seinfelds vrouw en kinderen, Katy Perry en Russel Brand tot zijn pupillen rekenen, alsook enkele captains of industry, topchirurgen, veroordeelde moordenaars, een dozijn Congresleden en zelfs een handvol ultrasceptische militaire bevelhebbers. Hij introduceerde ook McCartneys kinderen en echtgenoot Alasdhair Willis (creatief directeur van laarzenbedrijf Hunter) in de meditatieleer, en veel van haar vrienden. “De roddelpers zou smullen, moest ik je hun namen verklappen, omdat je totaal niet verwacht dat net zij aan meditatie doen”, lacht McCartney. Ik slaag er niet in om haar de namen te ontfutselen. Wel speelt ze met het idee om een ‘Just call Bob’-T-shirt op de markt te brengen, zo grapt ze.

Roth, 67, heeft er een hekel aan weggezet te worden als leraar van de happy few. “Ik heb pakweg vijftig beroemdheden onderwezen”, zegt hij, terwijl hij het getal spottend wegwuift. “Ik heb óók duizenden schoolkinderen, veteranen enzovoort onderricht gegeven, maar ik werd bekend om die enkele tientallen bekende koppen. Ik geef op net dezelfde manier les aan Oprah Winfrey als aan een dakloze. Geen van beiden geniet een voorkeursbehandeling. Het zijn stuk voor stuk mensen die op zoek zijn naar hulp.”

Doe-het-zelfhulp

Tussen haakjes: je hoeft niet elke dag aan de lijn te hangen met je meditatieleraar. “Ik maak geen deel uit van mensen hun leven”, zegt Roth, al heeft hij nog contact met veel leerlingen. “Ik leer iemand een techniek aan en dan moeten ze het zelf doen.”

Wat de leer zo aantrekkelijk maakt, is deels de eenvoud. “Het kost je geen moeite”, volgens Roth. “Het is níét nietsdoen – dat is pas echt moeilijk. TM is iets aparts.”

Anders dan andere vormen van meditatie, die erop gericht zijn je gedachten te temmen of uit te schakelen, is zijn techniek gebaseerd op het gebruik van een mantra, een betekenisloos woord of geluid dat door de leermeester aan een leerling wordt toegekend tijdens een vierdaagse een-op-eenopleiding. Aan de hand van de mantra leren meditatiebeoefenaars te allen tijde een staat van innerlijke rust in hun geest te bereiken, en dat voor de rest van hun leven.

Transcendente meditatie kan teruggrijpen op meer dan vijfduizend jaar Indiase traditie, maar werd pas bekend in onze contreien dankzij Stella McCartneys vader, Paul, en de rest van The Beatles. Zij hielpen met het vulgariseren van de discipline in het Westen in de late jaren zestig door te dwepen met de controversiële Indiase meester Maharishi Mahesh Yogi. Sindsdien kende meditatie een korte cultstatus, gevolgd door tientallen jaren van spot en gegniffel. Denk bijvoorbeeld aan die scène uit de film Annie Hall, waarin Jeff Goldblum, in de rol van gladde zakenman, zijn leraar opbelt op een feestje in L.A. om te bekennen dat hij zijn mantra vergeten is.

Angstepidemie

Roths lijstje met beroemdheden bewijst dat TM bezig is aan een opmars. Hij verklaart de plotse explosie van de interesse op basis van drie factoren: onze moderne wereld wordt geteisterd door een ware stress- en angst­epidemie, terwijl de farmaceutische industrie er maar niet in slaagt om met een tegengif op de proppen te komen. En een niet onbelangrijke derde factor: een golf van gereputeerde wetenschappelijke studies begint de impact van TM te erkennen. Zo spendeerde het Amerikaanse ministerie van Defensie een kleine 20 miljoen euro aan een klinische studie, die als conclusie had dat TM wel eens effectiever zou kunnen zijn in de behandeling van trauma’s en depressie dan bestaande therapieën voor het posttraumatische-stresssyndroom.

Hersenonderzoek toont aan dat, naast het verminderen van stress en het verhogen van onze waakzaamheid, TM de neurale verbindingen tussen verschillende gebieden in onze hersenen kan versterken, waardoor leren makkelijker wordt, onze creativiteit erop vooruitgaat en ons besluitvormingsproces verbetert.

Ray Dalio, miljardair en stichter van Bridgewater Associates, een wereldberoemd hedgefonds, mediteerde tien jaar lang samen met Roth. TM was “essentieel bij elk succes dat ik heb geboekt in mijn leven”, zegt hij. “Het doet je voelen als… een ninja in een film, net alsof je alles beheerst en in slow motion doet.”

Slechte leerling

Roth zelf heeft grote, hoopvolle ogen, een ontwapenend zachte manier van doen, een aanstekelijke lach en een wereldse zin voor humor. Ook al was hij jarenlang een volgeling van de Maharishi, niets in zijn look of gedrag roept het stereotype van een meditatiegoeroe op. In plaats daarvan is hij zakelijk, communicatief en duidelijk meer op zijn gemak wanneer hij het over sport en politiek heeft dan over roem. Hij houdt niet van zweverigheid, laat hij optekenen. Tom Hanks trok dan ook grote ogen toen Roth twee jaar geleden aan kwam draven in een formeel jasje en dito broek bij hun eerste meditatiesessie. “Wow, ik had verwacht dat je een yogabroek zou dragen!”, was diens reactie. Vervolgens hadden ze het een uur over baseball: het begin van een band voor het leven.

Kun je deze man een goeroe noemen? Roth vertrekt zijn lange gezicht en deinst terug, als door een wesp gestoken. “Alsjeblieft niet”, klinkt het afgemeten. “Jezus, ik ben gewoon een transcendente-meditatieleraar!”

Wat Roth van anderen onderscheidt, is dat hij voelbaar oprecht is, vindt Stella McCartney. Hij oordeelt niet, voegt ze daaraan toe. “Mijn persoonlijkheid dwingt me altijd en overal de beste en de eerste te zijn met de beste punten. Hij is een van de weinige leraars die ik ooit gehad heb bij wie ik niet het gevoel had te moeten presteren.” Ze vertrouwt me toe dat ze een slechte leerling is omdat ze er haast nooit in slaagt om de aanbevolen twee keer per dag twintig minuten te mediteren. Vaak is het enige moment dat ze ertoe komt haar mantra te zeggen ’s ochtends in bed. Ze gebruikt TM om een “aantal redenen, waarschijnlijk allemaal onrechtmatig”, ook om in slaap te vallen.

Paniekaanval

McCartney kreeg meditatie met de paplepel ingegeven omdat haar beide ouders mediteerden. “Toch begon ik pas zelf te praktiseren nadat mijn moeder was gestorven.” Ze zegt dat haar emotionele geploeter na de dood van haar moeder in 1998 een onderwerp is dat ze maar zelden aansnijdt. “Een paniekaanval hebben om welke reden dan ook, daar zwijg je liever over, ook al kun je er zelf niets aan doen. Ik denk dat steeds meer mensen er last van hebben – er is sowieso meer angst in onze maatschappij in het algemeen.” Eens ze met mediteren begon, luwden de zware paniekaanvallen, om nooit meer terug te komen.

Stella McCartney was indertijd allesbehalve de meditatiebeoefenaar-met-een-gezonde-levensstijl die ze vandaag is. “Alsjeblieft zeg! Ik zoop en feestte erop los. Het kwam gewoonweg niet in me op om te mediteren, tenzij er zich iets dramatisch voordeed. Zou het niet heerlijk zijn om meditatie in je leven te hebben zonder eerst getraumatiseerd te moeten worden?”

Voor McCartney ligt de schoonheid van transcendente meditatie in het feit dat het er niet toe doet wie je bent, welke kleur je hebt, wat je maten zijn of hoe oud je bent. “Meditatie biedt antwoorden die om het even wie kunnen helpen. Ik ken niemand die er een negatieve ervaring mee heeft gehad. Er zijn alleen maar positieve effecten.”

Megafan

Haar werknemers biedt ze naast een gezonde, veganistische keuken een meditatieprogramma aan. “Ik beschouw meditatie als iets waaraan ik veel heb gehad, dat bovendien heel gemakkelijk is. Je hoeft het niet mee te sleuren, je moet er niet waanzinnig veel geld voor ophoesten. Je hoeft er niet gelovig voor te zijn. Het is iets dat iedereen zou moeten kennen en kunnen doen.”

Ze kijkt me aan. “Wanneer ga jij eraan beginnen? Ga je het eens proberen?” Ik antwoord dat ik geneigd ben om het een kans te geven. Het klinkt alleen zo cliché om naar L.A. te verkassen en er een meditatiecursus te volgen. McCartney grijnst. “Spreek er dan met niemand over, klaar.”

Ik vraag of ze soms met haar vader over transcendente meditatie praat. Ze veinst belediging, maar haar lachende ogen verraden haar. “Dat is zo’n typische journalistenvraag – ‘Hoe kan ik Paul McCartney toch in dit gesprek verweven?’ Nee nee, ik plaag je maar. Soms praat ik er wel over met hem. Hij is een veel betere student. Maar het is niet zo dat we rond de tafel zitten en zeggen: ‘Hé, hoe ging jouw sessie vanochtend?’ Mijn vader en ook mijn man mediteren liever alleen. Ik mediteer het best met Bob tijdens een groepsmeditatie omdat het geraas in mijn hoofd nooit stopt. Wat ook weer helemaal oké is volgens Bob.”

“Mijn vader is een megafan van meditatie. Hij liet de wereld kennismaken met meditatie, zoveel is duidelijk, dus hij is wel degelijk toegewijd.”

Op audiëntie bij de Maharishi

Het is dankzij haar vader dat Stella ook de Maharishi leerde kennen, die ze zich herinnert als een schattig klein mannetje: “Hij deed me denken aan Master Yoda uit Star Wars.” Ze zegt: “Toen mijn moeder stierf, gingen mijn broer, vader en ik zelfs op reis naar Nederland om hem te bezoeken (van 1990 tot aan zijn dood in 2008 leefde de Maharishi in een oud klooster in het dorpje Vlodrop, red.). Ik zag hoe mijn vader hem voor de eerste keer opnieuw ontmoette sinds zijn tijd met The Beatles. Het was ongelooflijk, een echte audiëntie.”

Mits de juiste opleiding, zegt Roth, kan iedereen het wonderbaarlijke gevoel ervaren dat je met transcendente meditatie kunt bereiken. Waarom is er dan nog steeds zoveel wenkbrauwgefrons? Dat is deels te wijten aan de nalatenschap van de Maharishi zelf. Al bij leven beschuldigden critici hem ervan een bedrieger te zijn met een groteske personencultus. Zijn torenhoge honoraria, zijn profetie over de rol die transcendente meditatie in de wereldvrede zou gaan spelen en de bewering dat meditatie gevorderde beoefenaars in staat zou stellen om te zweven, hielpen het zaakje ook niet echt vooruit. Dat de Maharishi niet langer het gezicht is van transcendente meditatie, is dus een goede zaak.

Ook het niet onaardige kostenplaatje speelt ongetwijfeld een rol. Doorgaans tel je een kleine 800 euro neer voor een lessenpakket van vier dagen – een bedrag dat de David Lynch Foundation evenwel in staat stelt om minder kapitaalkrachtige studenten te ondersteunen. Er bestaat een glijdende schaal voor de lessen, die gebaseerd is op vermogen, met als minimum een gratis lessenpakket voor de meest kwetsbaren, zegt Roth. “Het idee is om zo weinig mogelijk obstakels te hebben.”

Geesten openen 

Maar het grootste obstakel is wellicht onze algemene behoedzaamheid voor wat buiten ons ervaringsgebied ligt. “De pr van TM verzorgen, is niet mijn ding – het is niet iets waar ik zonodig mee wil uitpakken”, zegt Stella McCartney. “Ik laat deze kant van mezelf zien omdat ik zo overtuigd ben van de helende kracht van transcendente meditatie voor iedereen. En ik heb nu eenmaal een platform ter beschikking om die boodschap te verspreiden. Ik ben geprivilegieerd geboren. Het enige dat ik wil doen met mijn leven is proberen om de geesten van anderen te openen”, zegt ze. “Ik ken niemand die leerde mediteren en er achteraf spijt van had. Ik ben ook nog niemand tegengekomen die zei: ‘Jij hebt me opgezadeld met meditatie en dat is het ergste wat me ooit is overkomen – ik spreek nooit meer tegen je!’”