Het concert van de wereldmachten begint
Derk Jan Eppink werkt in New York bij de conservatieve denktank London Policy Center. Zijn wisselcolumn met Sammy Mahdi verschijnt wekelijks.
Met Mike Pompeo, de nieuwe minister van Buitenlandse Zaken, en John Bolton, de nieuwe veiligheidsadviseur, komt het buitenlands beleid van Amerika in een ander spoor. Werd president Obama geleid door multilateralisme, onder Trump wordt het letterlijk ‘America First’. John Kerry, minister van Buitenlandse Zaken onder Obama, typeerde Bolton als een figuur ‘uit de negentiende eeuw’. Dat klopt. Maar de huidige wereldorde begint aardig te lijken op die 'in de negentiende eeuw'.
De wereldgemeenschap gaat van een samenwerking via internationale organisaties – waarvan de Europese Unie een prototype is – naar een balans tussen drie grote mogendheden met invloedssferen die worden afgetekend door machtspolitiek. Kortom, het ‘concert der grote mogendheden' dat na Napoleon de machtsbalans tussen de Europese grootmachten regelde is terug, maar nu op wereldschaal. Met de komst van Bolton – ooit hardvochtig VS-ambassadeur bij de VN – zit Amerika ideologisch in dat concept.
Rusland en China zitten er al. De onafhankelijke Russische nieuwssite Meduza, die opereert vanuit Letland, publiceerde op 16 maart een gesprek met Russische experts op gebied van buitenlands beleid. Volgens Dmitri Trenin, directeur van het Carnegie Moskou Centrum, is voor Rusland ‘de status van grote mogendheid belangrijker dan het welzijn van de bevolking’. Trenin: ‘Dat betekent dat geen beslissing kan worden genomen tegen de wil van Rusland’. Die ommekeer ontstond in 2014. Rusland vreesde dat Oekraïne lid van de NAVO zou worden en keerde zijn kas. De Krim werd geannexeerd en het oosten van Oekraïne gedestabiliseerd.
China is een aankomend grote mogendheid. Het maakte op het recente partijcongres in oktober 2017 duidelijk dat het voorbij is met ‘de kleine landen diplomatie’. Peking werkt aan een ‘socialisme met Chinese kenmerken’. Van 2020 tot 2035 wil China een ‘gematigd welvarende maatschappij’ opbouwen en daarna een ‘groot, modern, socialistisch land’ zijn. Daarmee komen strategische belangen zoals de toegang tot grondstoffen en bescherming van transportroutes die China nu overal aanlegt. Van een ‘tweede Panamakanaal’ tot een ‘ijzeren zijderoute naar Europa’.
Meest hete hangijzer is het atoomakkoord met Iran. Trump, Pompeo en Bolton willen ervan af. Rusland steunt Iran. Dat wordt powerplay
‘America First’ is de ommekeer in Washington DC: multilateralisme wordt door unilateralisme vervangen. Zie handelsakkoorden. Trump annuleert ze, dreigt vervolgens met hoge tarieven en opent onderhandelingen met landen apart. Dat gaat niet via diplomatie maar de 280 tekens van Twitter. Intussen onderhandelen Canada en Mexico met de VS over een nieuwe NAFTA, heeft Zuid-Korea zelf een handelsakkoord met de VS klaarliggen en wil China besprekingen beginnen. Dat laatste tot opluchting van de beurs.
Grote mogendheden hebben groot gewicht, maar hebben elkaar ook nodig zodat tegenwicht ontstaat. Amerika leunt op China inzake Noord-Korea. Het moeilijkste is de verhouding met Rusland. Pompeo en Bolton zijn haviken. Trump voelt binnenlandse druk wegens Russische digitale inmenging in de Amerikaanse verkiezingen. Hij wees 60 Russische diplomaten uit na de moordaanslag op een vroegere geheime agent in Engeland.
Toch wil Trump Poetin spreken. Amerika heeft Rusland nodig in het Midden-Oosten. Poetin wil een top met Trump: de codificatie van Rusland als ‘grote mogendheid’. Meest hete hangijzer is het atoomakkoord met Iran. Trump, Pompeo en Bolton willen ervan af. Rusland steunt Iran. Dat wordt een powerplay.
Bijna zoals in de negentiende eeuw.