KIES 18: Afscheid van de 308, Vlaanderen telt voortaan 300 gemeenten

Er zal in oktober in slechts in 300 Vlaamse gemeenten gestemd kunnen worden, in plaats van 308. Hoe komt dat ook alweer en wie profiteert er van het schrappen oftewel fusioneren van 15 gemeenten?

analyse
Ivan De Vadder
Wetstraatwatcher voor VRT NWS. Maakt en presenteert ook het programma "De afspraak op vrijdag".

Op 14 oktober zal ik u voor de elfde keer proberen wegwijs te maken in de verkiezingsuitslagen van de gemeenteraadsverkiezingen. (Eigenlijk heb ik al 12 verkiezingen achter de rug, maar tijdens de eerste twee in 1994 en 1995 stond ik nog niet aan het scherm met de uitslagen.) Vier daarvan waren lokale verkiezingen: 1994, 2000, 2006 en 2012. Bij elk van die verkiezingen lag het aantal gemeenten vast: Vlaanderen telt namelijk 308 gemeenten en daar leek lange tijd weinig verandering in te komen. Tot het afgelopen jaar. 15 Vlaamse gemeenten kondigden aan te zullen verdwijnen en samen te smelten tot 7 nieuwe gemeenten. De balans is duidelijk: Vlaanderen telt voortaan 300 gemeenten. 

Het stond in de sterren geschreven. Ooit zou er wel een nieuwe fusieronde aanbreken. Maar omdat weinig Vlaamse gemeenten stonden te springen voor een nieuwe fusiegolf (soms leek het alsof die van 1976 nog maar net verteerd is), ging iedereen ervan uit dat die opgelegd zou worden door een hogere voogdij, in dit geval die van het Vlaamse Gewest. In de bijdrage van de Vlaamse Administratie aan het regeerakkoord van de nieuwe Vlaamse regering van 2014 stond dan ook dat een “schaalvergroting moet plaatsvinden”, ofwel door fusies ofwel door het inrichten van bestuurlijke zones naar analogie van de politie. “Op die manier kan Vlaanderen evolueren naar twee bestuursniveaus: Vlaanderen aan de ene kant en sterke, bestuurskrachtige gemeenten aan de andere kant.”

Maar ook die nieuwe Vlaamse regering onder leiding van Geert Bourgeois - lid van de N-VA, die nochtans al langer pleit voor zo’n interne staatshervorming in Vlaanderen - stelde geen verplichte fusieronde voor. De Vlaamse regering wilde het fuseren van gemeenten alleen aanmoedigen. In het regeerakkoord heeft ze over het “stimuleren door een financiële bonus, door grotere autonomie en extra bevoegdheden toe te kennen aan de middelgrote steden en gemeenten, en de grootste steden.” Concreet zal de Vlaamse regering een schuldvermindering van 500 euro per inwoner toekennen bij een vrijwillige fusie.

Wanneer VIVES een studie publiceert die "poogt om nieuwe combinaties van gemeenten samen te stellen", gaan er bij enkele CD&V-burgemeesters wellicht alarmbellen rinkelen

Vives, het Vlaams Instituut voor Economie en Samenleving, publiceert op 10 juli 2014 een studie over de fusies van de Vlaamse gemeenten. Die kwam er dus enkele weken na de verkiezingen van 2014, maar nog voor dat regeerakkoord van de Vlaamse regering wordt gepubliceerd (22 juli 2014). De titel luidt: “Een nieuwe ronde gemeentefusies in Vlaanderen: Wat zijn de mogelijkheden?” Vives is een onderzoeksinstituut aan de Faculteit Economie van de KU Leuven. En wanneer Vives een studie publiceert waarin “zal gepoogd worden om nieuwe combinaties van gemeenten samen te stellen”, gaan er bij enkele CD&V-burgemeesters wellicht wat alarmbellen rinkelen. Met haar studie ondersteunt Vives het standpunt van de N-VA, iets wat de CD&V – die tegen een nieuwe fusieronde gekant is - met lede ogen aanziet. Vooral wanneer de studie stipuleert dat “dat deze combinaties dan als input kunnen dienen, ofwel voor vrijwillige fusies, ofwel voor een van bovenaf doorgevoerde fusieronde”.

Concreet doet de studie van Vives een voorstel om de 308 gemeenten van Vlaanderen samen te brengen tot ongeveer de helft, 152 nieuwe gemeenten. Het uitgangspunt is dat gemeenten met minder dan 15.000 inwoners worden samengevoegd met grotere gemeenten. En het criterium om gemeenten samen te voegen is hun socio-economische samenhang. Met die parameter doet Vives het gemiddelde aantal inwoners per Vlaamse gemeente stijgen van 20.953 tot 43.496, in dezelfde grootteorde als in Nederland nu. Door het algoritme van de studie toe te passen, worden een aantal buurgemeenten bij Antwerpen gevoegd, zodat de bevolking er stijgt van 507.911 (gegevens van de Vives-studie, juli 2014) tot 564.722 inwoners. Die nieuwe stad blijft natuurlijk de grootste van Vlaanderen maar is nog altijd aanzienlijk kleiner dan de grootste gemeente in Nederland, Amsterdam, met 799.345 inwoners.

Het opvallende is wel dat geen enkele van de vrijwillige fusies van 2017 terug te vinden is in de studie. In de provincie Antwerpen wordt Sint-Amands bij Bornem gevoegd, terwijl het in werkelijkheid met Puurs samengaat. Overpelt wordt bij Lommel gevoegd, en Neerpelt bij Hamont-Achel. Terwijl ze in werkelijkheid samen Pelt worden. Deinze, dat nu met Nevele fuseert, zou in de studie met Nazareth en Gavere moeten samengaan. En geen enkele van de drie gemeenten van het nieuwe opgerichte Lievegem zou in de studie van Vives bij elkaar worden gebracht. 

Door te ontsnappen aan een opgelegde fusie, werden enkele nieuwe christendemocratische bastions gevormd

Even merkwaardig is dat de huidige vrijwillige fusies uitsluitend worden uitgevoerd door CD&V-burgemeesters (die dus gekant zijn tegen de fusies). Het vrijwillig samengaan van gemeenten heeft dus duidelijk een ander doel gediend: wellicht hebben een aantal burgemeesters letterlijk waar voor hun geld gekozen (de financiële bonus van de Vlaamse regering). Maar vergeet ook niet dat een aantal CD&V-machtsbastions, door te ontsnappen aan een opgelegde fusie, wellicht met een andere gemeente dan die van hun keuze, nu zijn samengevoegd tot nieuwe christendemocratische bastions. 

Maar er zijn dus voortaan 300 Vlaamse gemeenten.
We nemen dus definitief afscheid van de 308.

Meest gelezen