Heeft de Unesco een pik op de Westhoek?

De Last Post diende al een aanvraag in om op de lijst van immaterieel cultureel werelfderfgoed te worden geplaatst. De Belgische oorlogskranten waren in de running om gepromoveerd te worden tot Unesco Memory of the World. Beide dossiers vingen bot. Net zoals nu dus 43 Belgische en 66 Franse sites uit Wereldoorlog I die in een gezamenlijk dossier een erkenning vragen tot Unesco Werelderfgoed.

Officieel is die beslissing nog niet, pas deze zomer zal het Werelderfgoedcomité in Bahrein definitief een oordeel vellen. Maar het negatieve advies van Icomos, het onafhankelijk wetenschappelijk adviesorgaan van dat comité, doet weinig goeds vermoeden.

Dat vindt ook Marc Vervenne, voorzitter van de Vlaamse Unesco-commissie. "Ik hoop dat er straks anders beslist wordt, maar ik vrees het tegendeel", zegt de oud-rector van de KU Leuven. Hij wordt niet betrokken bij het internationale beslissingsproces, maar hij vermoedt wel dat alle bovenstaande dossiers samenhangen.

Dubbele loep

Met andere woorden: de Unesco heeft een pik op de Westhoek? Dat is wat fel uitgedrukt, vindt Vervenne. Maar feit is wel dat de Menenpoort, de crypte van de IJzertoren en de tientallen andere oorlogsmonumenten in de regio enkele belangrijke nadelen hebben.

En een ervan heeft wel degelijk te maken met hun ligging, bevestigt professor Koen Van Balen (KU Leuven), erfgoedspecialist en houder van een Unesco-leerstoel. "Er staan gewoon al te veel West-Europese sites op de werelderfgoedlijst", zegt hij onomwonden. "Dat is een duidelijke beleidsbeslissing van de Unesco de laatste jaren: proberen die balans tussen Europa en de rest van de wereld wat in evenwicht te brengen. Daardoor wordt er effectief met een dubbele loep naar alle dossiers uit onze regio gekeken."

Een andere reden gaf Icomos zelf al aan in zijn verantwoording: het zijn Wereldoorlog I-sites. Ze promoveren tot werelderfgoed zou gezien kunnen worden als verheerlijking van oorlog. "De Unesco heeft niet graag dat erfgoed polemieken uitlokt", weet Van Balen. "Denk maar aan de tempel van Preah Vihear op de grens tussen Cambodja en Thailand. Sinds de tempel erkend werd, vechten die twee landen erom."

Maar hoe dan te verklaren dat Auschwitz, toch een bijzonder uitgesproken referentie aan de Tweede Wereldoorlog, wel erkend is? Net zoals Hiroshima en de Bikini-eilanden, beide slachtoffers van al evenmin vreedzame atoombommen? Het is een vraag zonder echt antwoord. Van Balen houdt het hierop: "Er bestaan geen absolute criteria voor een erkenning."

Sowieso snijdt die redenering over de verheerlijking van oorlog totaal geen hout, vinden de voorstanders van de erkenning. Als de Westhoek en omgeving symbool voor iets staan, dan wel net voor de vrede. Voor de boodschap: dit nooit meer. "Is dat wel genoeg benadrukt in het dossier?", vraagt Vervenne zich af.

Cinque Terre

Hoe belangrijk is het voor de Westhoek zelf dat die erkenning er in deze zomer alsnog zou komen? Maakt het Unesco-label zo'n verschil voor een bestemming die sowieso al zo bekend is als de Westhoek? Ja en nee, zegt hoogleraar economische geografie en toerisme Dominique Vanneste van de KU Leuven.

"Het effect van een erkenning tot werelderfgoed is al vaak onderzocht, maar het is heel moeilijk om daar eenduidige conclusies uit te trekken. Zeker voor plekken die vooraf sowieso al erg bekend waren bij toeristen. Neem nu Brugge: trekt de stad zoveel meer bezoekers sinds het historische centrum opgenomen is in de lijst? En zo ja, is dit dan aan de erkenning als werelderfgoed te danken? Dat is moeilijk te registreren", zegt Vanneste.

Omgekeerd is dat iets makkelijker. "Als een plaats vooraf niet zo bekend was, kan ze na een erkenning wel meer volk aantrekken. Zoals Cinque Terre in Italië. Al valt het nooit helemaal zeker vast te stellen dat de erkenning de enige oorzaak voor die populariteitsboost is."

Feit is wel dat een erkenning door de Unesco een kwaliteitslabel is, zegt Vanneste. "Het zegt: dit is erfgoed voor de hele wereld, iedereen heeft hier iets aan. En in die zin is het misschien wel jammer voor de Westhoek: er komen nu al heel veel toeristen, maar het blijft nog steeds een nichebestemming. Een erkenning door de Unesco zou er misschien voor kunnen zorgen dat het effect van de honderdjarige viering van WOI op de bezoekersaantallen ook na 2018 op peil blijft."