‘Foxtrot’: het controversiële prijsbeest dat in Israël tot doodsbedreigingen leidde
Wanneer een film tot doodsbedreigingen leidt, dan weet je dat er een gevoelige snaar is geraakt. De Israëlische regisseur Samuel Maoz werd in eigen land uitgespuwd vanwege Foxtrot, waarin hij de absurditeit van het Israëlisch-Palestijnse conflict blootlegt. “We kunnen alleen maar vooruitgang boeken als we kritisch zijn voor onszelf”
Samuel Maoz zit er ontspannen bij wanneer we hem ontmoeten op het Filmfestival van Venetië. Dat mag verbazend heten, want in zijn thuisland Israël werd zijn film Foxtrot nog voor de wereldpremière door het slijk gehaald.
Acht jaar geleden won Maoz in Venetië al de Gouden Leeuw met Lebanon, zijn claustrofobische debuut over de Israëlisch-Libanese Oorlog van 1982, dat zich volledig in een Israëlische tank afspeelde. Met Foxtrot fileert hij opnieuw de militaire acties van zijn land: we volgen eerst een koppel dat te horen krijgt dat hun zoon, die zijn dienstplicht uitvoert op een afgelegen Israëlische grenspost, gesneuveld is. In de tweede helft van de film zapt Maoz naar het standpunt van die zoon. We zien we hoe hij en zijn collega’s door een ongelukkig misverstand een auto vol onschuldige Palestijnen aan flarden schieten. En het ongeluk vervolgens in de doofpot stoppen.
'De Israëlische minister van Cultuur was er snel bij om 'Foxtrot' te bekritiseren, maar ze heeft de film niet eens gezien'
Wie in Israël het leger durft te bekritiseren, maakt zich niet populair in eigen land. De rechtse minister van Cultuur Miri Regev was er snel bij om de film te veroordelen. Zij noemde de film “anti-Israëlisch” en “zelfkastijdend”. “Maar toen een journalist haar vroeg wat ze er precies zo schandalig aan vond,” grinnikt Maoz, “begon ze te klagen over hoe de film een Israëlische soldaat toont die bij een Palestijnse familie binnenvalt en hen slaat. Dat gebeurt helemaal niet in Foxtrot. Toen besefte ik dat ze de film niet eens gezien had." (lacht)
Zuuraanval
Op het moment van onze ontmoeting kan Maoz er nog om lachen, maar wanneer Foxtrot later de Zilveren Leeuw wint, en minister Regev haar campagne tegen de film nog opvoert, wordt de situatie bloedernstig. Op sociale media beginnen haters Maoz’ adres openbaar te maken, en dreigt iemand ermee om de regisseur met zuur aan te vallen. Hoofdrolspeler Lior Ashkenazi ontvangt zelfs doodsbedreigingen aan het adres van zijn dochter.
“Elke samenleving zou moeten proberen om vooruitgang te boeken, om beter te worden”, zegt Maoz. “Maar dat lukt alleen als je zelfkritiek kan aanvaarden. Als ik mijn land bekritiseer, dan doe ik dat omdat ik ervan houd, en omdat ik het wil zien bloeien. Maar in Israël dekken we de problemen liever toe dan dat we onszelf ermee confronteren. Vandaar de scène waarin de jonge soldaten de auto van de Palestijnen die ze gedood hebben, begraven. We willen het gewoon niet zien. Wij zijn kampioenen in verdringing en ontkenning.”
'Wij Israëliërs zijn kampioenen in verdringing en ontkenning'
Die ontkenning situeert zich in Foxtrot niet alleen op politiek, maar ook op heel persoonlijk niveau. Vader Michael loopt in de film rond met een groot trauma uit zijn eigen (oorlogs)verleden. Dat vertaalt Maoz in tekeningen waarop Michael wordt afgebeeld met een groot zwart kruis op zijn gezicht. “Ik ken heel veel Israëlische mannen die getraumatiseerd van de oorlog terugkwamen. Maar dat is niet altijd aan hen te zien. Integendeel, soms doen ze er net alles aan om de buitenwereld wijs te maken dat het heel goed met hen gaat, dat ze alles onder controle hebben. Maar de waarheid is dat hun ziel bloedt. Ik hoop om met deze film toch een beetje meer openheid te creëren, zodat we er tenminste over kunnen praten.”
Pijnlijke episode
Maoz weet trouwens heel goed wat zo’n oorlogstrauma betekent: het gruwelijke verhaal van de tankbemanning in Lebanon kwam recht uit zijn eigen herinneringen. In Foxtrot verwerkt hij nu een nog pijnlijkere episode uit zijn eigen leven: het moment waarop hij zelf een uur lang dacht dat zijn dochter dood was.
“Toen mijn oudste dochter naar school ging, had ze de onhebbelijke gewoonte om steevast te laat op te staan. Om niet te laat te komen, vroeg ze mij dan telkens om een taxi te bellen. Op een dag vond ik het welletjes geweest – het begon me aardig wat geld te kosten, en het was niet goed voor haar opvoeding. Ik werd dus boos, en zei haar dat ze maar de bus moest nemen, zoals iedereen. Te laat op school of niet. Een halfuur later hoorde ik op de radio dat er een bomaanslag was geweest op lijn 5 – precies de bus die zij moest nemen... Er waren tientallen doden. Het gsm-netwerk raakte natuurlijk meteen overbelast, dus ik kon mijn dochter niet bereiken. Die onzekerheid... dat was het ergste uur van mijn leven. Erger dan heel mijn oorlogsperiode in Libanon. Maar plots kwam ze gewoon weer thuis. Wat bleek: ze had haar bus gemist. Op een haar na, weliswaar: ze had de bus nog zien vertrekken, en had zelfs nog naar de chauffeur gewuifd om hem te doen stoppen, maar die had daar geen zin in. Dat is haar redding geweest.”
'Ik hoorde op de radio dat er een bomaanslag was geweest op lijn 5 – precies de bus die mijn dochter moest nemen. De onzekerheid erna... dat was het ergste uur van mijn leven'
Maoz bleef zich nog lange tijd het hoofd breken over wat er hem precies overkomen was. “Ik vroeg me af wat ik nu uit dit voorval kon leren. En wat ik fout had gedaan. Maar mijn conclusie was: niets. Er zijn bepaalde dingen in het leven waarover je controle hebt, en andere die je totaal niet beheerst. Daarom wilde ik in deze film het concept van het lot onderzoeken.” Zo kwam Maoz ook uit bij de bedrieglijk vrolijke titel Foxtrot: “De foxtrot is een dans waarbij je altijd weer terug op je beginpunt eindigt. Dat paste voor mij perfect bij het verhaal: eigenlijk toont de film de dans van een man met zijn lot.”
Foxtrot speelt nu in de bioscoop.
Lees ook
Geselecteerd door de redactie
