Videospeler inladen...

Els, die meebeslist over het traject van meer dan 800 geïnterneerden: "We staan vaak met onze rug tegen de muur"

Internering: het is al decennialang één van de grootste schandvlekken van ons land. Na 25 Europese veroordelingen heeft België nog exact 225 dagen om geïnterneerden de opvang te bieden waar ze recht op hebben. Halen we die deadline? Wat is er verbeterd voor de geïnterneerden? En waar staan we nu? VRT NWS trekt een week lang door Vlaanderen op zoek naar antwoorden. Vandaag houden we halt in de rechtbank van Gent. We praten er met Els Naessens, ze maakt deel uit van de Kamer voor de Bescherming van de Maatschappij en beslist over het trajct van meer dan 800 geïnterneerden.

Wanneer een rechtbank oordeelt dat iemand psychisch ziek was op het moment van de feiten en dus ontoerekeningsvatbaar is, komt diens lot terecht in de handen van de Kamer voor de Bescherming van de Maatschappij (KBM). Die rechtbank moet beslissen wat er met de geïnterneerde gebeurt.

Welke mogelijkheden heeft zo’n KBM? Op welke muren botsen de rechters? En wat is er de voorbije jaren veranderd? Onze derde gesprekspartner van deze reeks is Els Naessens. Els maakt deel uit van de Gentse KBM en beslist samen met haar twee collega’s over het traject van de meer dan 800 geïnterneerden uit Oost- en West-Vlaanderen. Ze ontvangt ons in de zittingszaal van het gerechtsgebouw aan de Opgeëistenlaan. Hier krijgen geïnterneerden te horen wat er met hen zal gebeuren. Naar de gevangenis? Naar een psychiatrisch ziekenhuis? Naar een FPC? Beschut wonen? Vrij onder voorwaarden?

(lees verder onder de video) 

Videospeler inladen...

Waar moet ze rekening mee houden?

De KBM moet bij het nemen van die beslissing vooral rekening houden met twee elementen. Enerzijds moet ze de samenleving beschermen tegen de zieke, maar soms wel gevaarlijke mensen die er voor haar verschijnen. Anderzijds moet ze er op toezien dat die mensen de zorg krijgen die ze nodig hebben.

Volgens Els wordt met dat laatste soms onvoldoende rekening gehouden. “Onze samenleving is weinig tolerant ten opzichte van mensen die anders zijn en redeneert vaak te veel vanuit een economisch en neoliberaal perspectief. De mensen die voor ons verschijnen passen vaak niet in dat plaatje: vanuit economisch standpunt zijn ze helemaal niet productief, integendeel. Maar het is niet omdat die mensen anders zijn dat ze geen recht hebben op zorg, ook al hebben ze vaak verschrikkelijke feiten gepleegd. Ik voel me niet aangesproken om mee te gaan in de roep van sommige groepen om steeds vaker de repressieve kaart te trekken. Wij behandelen onze zieke mensen toch ook in ziekenhuizen? Waarom zouden psychisch zieke mensen die –net vanuit dat ziek zijn- een misdrijf gepleegd hebben, dan niet datzelfde recht op behandeling kunnen genieten? 

Onze samenleving is weinig tolerant ten opzichte van mensen die anders zijn en redeneert vaak te veel vanuit een economisch en neoliberaal perspectief. 

Met de rug tegen de muur

Maar kan Els die grote groep die voor de KBM verschijnen wel de zorg aanbieden waar ze wettelijk recht op hebben? “Ik heb de voorbije jaren een enorme groei aan zorgvoorzieningen kunnen vaststellen. Onder meer dankzij de komst van de FPC’s in Gent en Antwerpen, de zwaar beveiligde psychiatrische centra, en de oprichting van medium security psychiatrische centra, hebben we, in vergelijking met een paar jaar geleden, het aantal geïnterneerden in de gevangenis kunnen halveren. Dat is uiteraard een goede evolutie, maar is absoluut niet voldoende. Er zitten in ons land vandaag nog steeds 543 geïnterneerden in de cel, dat zijn er 543 die onterecht opgesloten zijn. “

Videospeler inladen...

Els begrijpt dan ook niet dat de nieuwe interneringswet van 2016 het nog steeds mogelijk maakt om geïnterneerden op te sluiten in de gevangenis. “Een gemiste kans. Ja, er zijn inderdaad multidisciplinaire zorgequipes in de gevangenissen en die mensen doen ontzettend hard hun best, maar een gevangenis is natuurlijk geen zorgmilieu. Een voorbeeld: het bewakingspersoneel dat er werkt is niet opgeleid als verpleger of zorgverlener. Dat is ook helemaal niet hun functie. Het zijn penitentiaire bewakingsassistenten die de nadruk leggen op orde en veiligheid en niet op zorg.

En toch moet de KBM nog altijd geïnterneerden in de gevangenis laten opsluiten, iets waar Els het bijzonder moeilijk mee heeft. “We zouden niets liever doen dan ze te laten doorstromen naar een gepaste zorgomkadering, maar staan vaak met onze rug tegen de muur.” 

We zouden niets liever doen dan ze te laten doorstromen naar een gepaste zorgomkadering, maar staan vaak met onze rug tegen de muur. 

Videospeler inladen...

De vinger op de wonde

Waarom zitten er, na 25 Europese veroordelingen, een nieuwe interneringswet en een masterplan internering, nog altijd geïnterneerden in de gevangenis? “Eerst en vooral omdat de nieuwe wet helaas geen komaf maakte met de mogelijkheid om geïnterneerden op te sluiten in de gevangenis. Verder worden we overal geconfronteerd met wachtlijsten en overvolle zorgvoorzieningen. En omdat ondertussen ook de twee FPC’s bijna vol zitten, zullen we ook daar binnenkort ook geen mensen meer onmiddellijk kunnen plaatsen. Want wie er nu zit, blijft er doorgaans vrij lang zitten. Die uitstroom verloopt er veel te traag.”

Videospeler inladen...

Vermaatschappelijking van de zorg

Hoe komt het dan dat die uitstroom zo moeizaam verloopt? “Neem nu het FPC van Gent. Er zitten daar heel wat mensen die klaar zijn om uit te stromen naar een instelling met lagere beveiliging. Maar in die instellingen zijn er onvoldoende plaatsen, dus blijven ze zitten. Dat gebeurt ook in de gevangenissen, waar er helaas anno 2018 nog steeds mensen met een mentale beperking opgesloten zitten. Onze KBM wil die mensen maar al te graag laten doorstromen, maar vaak is er gewoon geen plaats.”

En toch is het volgens Els niet alleen een kwestie van plaatsgebrek. “Er staan nu veel mensen op wachtlijsten die er eigenlijk niet zouden moeten opstaan. We moeten afstappen van het idee dat geïnterneerden hoe dan ook ergens moeten worden opgenomen. De vermaatschappelijking van de zorg, waar men nu toch de mond van vol heeft, zou hier veel verder moeten in gaan. Ik denk dat we voor een grote groep geïnterneerden veel meer moeten inzetten op een goed uitgebouwde ambulante én toch veilige zorgomkadering: beschut of begeleid wonen, psychiatrische thuiszorg, thuisverpleging, ontmoetings- en activiteitencentra, ondersteuning van familie,… Zo kunnen we de drempel tot de hulpverlening verlagen, want paradoxaal genoeg blijven de zwaarst zorgbehoevenden vandaag het vaakst verstoken van de nodige zorg.” 

Paradoxaal genoeg blijven de zwaarst zorgbehoevenden vandaag het vaakst verstoken van de nodige zorg. 

Inzetten op sterktes

Volgens Els moet er ook veel meer ingezet worden op de sterktes van mensen, in de plaats van hen uitsluitend te benaderen vanuit hun zwaktes en beperkingen. "In de KBM zie ik regelmatig hoe geïnterneerden met een zware psychiatrische problematiek of een mentale beperking, tijdens hun invrijheidstelling op proef helemaal openbloeien in een zorgboerderij bijvoorbeeld, of in een andere arbeidssetting binnen de sociale economie. Dat is echt heel fijn om te zien.”

Tot slot leggen we Els nog even het verhaal voor van Werner, de man die 11 jaar geleden werd geïnterneerd voor slagen en verwondingen met de dood tot gevolg. Hij vertelde in het begin van deze reeks dat hij na zijn vrijlating op proef nergens terecht kon met zijn problemen en zich dan maar zelf aangaf bij de politie. Nu verblijft hij opnieuw in de gevangenis van Merksplas. “Als gevangenisdirecteur zag ik soms de paniek in de ogen van gedetineerden die na hun straf vrijkwamen en niet wisten waar ze naartoe konden. Geen familie, psychiatrische instellingen die niet bereid zijn tot opname, crisisunits die vol zitten, zeer complexe opnameprocedures,… We realiseren ons te weinig hoe moeilijk het is voor deze mensen, die voor hun gevangenschap nooit echt geïntegreerd waren in onze samenleving, om zich na een detentie plots maatschappelijk te moeten re-integreren. Als de gevangenispoort zich opent, sluiten helaas veel andere deuren.”

Als de gevangenispoort zich opent, sluiten helaas veel andere deuren. 

Morgen gaan we naar de hulpgevangenis van Leuven, een gevangenis waar ook geïnterneerden verblijven.  

Meest gelezen