Het Antwerpse Zorghostel: de zachte kant van de Antwerpse "war on drugs"

Het is een groot gebouw met ruime binnenplaats, in Antwerpen-Noord vlakbij Park Spoor Noord. Op de gaanderijen geven 22 deuren uit van appartementen. We betreden de studio van Tom. Hij straalt. Het appartement is piekfijn in orde. “Hier kan je van de vloer eten”, zegt hij trots. Hij noemt dit een nieuw begin. Zijn levensverhaal leest als een pijnlijke neerwaartse spiraal: heel jong zijn moeder verloren, aan de drank sinds zijn 13e, 23 jaar lang verslaafd geweest aan harddrugs zoals heroïne, familiale problemen en nu een loodzware alcoholverslaving. Twee flessen whisky per dag…

“Aan de buitenkant zie ik er nog goed uit, maar binnenin is er heel veel schade”. Tom woonde 14 maanden op een pleintje in Antwerpen-Noord, nu heeft hij een dak boven zijn hoofd in het Zorghostel. Opnieuw wat vertrouwen krijgen, opnieuw wat structuur, dat is het doel… Hij toont zijn studio: een woonkamer met televisie, een sobere slaapkamer en een badkamer met toilet en douche. Tom betaalt hier een kleine huur.

Het Zorghostel is een onzichtbare schakel in de Antwerpse "war on drugs". Eerst en vooral zijn de bewoners heel kwetsbaar. Hun problematiek is meerlagig en complex. Wat ze allemaal gemeen hebben is een verslaving, dakloosheid, psychiatrische problemen. Door hun verslaving kunnen ze niet in de psychiatrie terecht, door hun psychiatrische problemen is de klassieke drugshulpverlening voor hen niet geschikt. En dus komen ze vaak op straat terecht. Het Zorghostel is dan de laatste strohalm om opnieuw wat structuur te krijgen. Ze moeten hun studio proper houden, ze krijgen hulp bij afspraken met familie of hulpverlening, ze kunnen mee helpen koken… Wie niet meewerkt, krijgt een sanctie. Een bewoner die zijn appartement weigert op te ruimen, krijgt een dag “time-out”. Opnieuw een dag de straat op dus.

De meeste bewoners zijn al jaren niet meer gewend om tussen vier muren te wonen. Sommigen slapen niet op hun bed, terwijl ze er één hebben, of ze leggen de matras op de grond. Niet iedereen wil een toilet gebruiken. Huisbegeleider Bart ziet de dagelijkse strijd van de bewoners. Hij neemt ons mee in een appartement dat meer weg heeft van een vuilnisbelt. Het is hier warm en het stinkt. Alles ligt hier door elkaar: vuile kleren, etensresten, verpakkingen en gebruikte spuiten.

Niet iedereen kan hier komen wonen. Er wordt streng gewaakt over het profiel. De bewoners hebben allemaal die complexe problematiek. Bovendien moeten ze bereid zijn om zich grondig te laten begeleiden. In het Zorghostel werken verschillende actoren samen: dokters, afkickcentra, psychiaters en ook het gerecht. Per persoon wordt bekeken welke doelen haalbaar zijn. Doorstromen naar de privé-huurmarkt? Streven naar gecontroleerd drugsgebruik?

Het valt op: in het Zorghostel is stoppen met drugs geen voorwaarde om toegelaten te worden. Er wordt nog gebruikt. Tom drinkt nog altijd. Bob rolt zijn jointjes. Alvin produceert zelf zijn amfetamines die hij inspuit. In heel wat kamers zie je sporen van drugs. Het druggebruik is beperkt tot de privéruimtes van de bewoners zelf. In gemeenschappelijke ruimtes mag het niet. Toch is het merkwaardig dat een centrum dat gelinkt is aan de stad het gebruik tolereert. Volgens OCMW-voorzitter Fons Duchateau (N-VA) is de reden daarvoor heel simpel: “Als je aan mensen van in het begin vraagt volledig te stoppen met drugs, dan bereik je niemand. Laat mij wel duidelijk zijn: het uiteindelijke doel is wel het volledige afkicken.”

Kunnen de bewoners zonder hun drugs? Tom zegt dat zijn alcohol op dit moment “levensnoodzakelijk” is. Bob zegt niet te spuiten, maar enkel zijn jointje nodig te hebben. Een totaal verbod zou “overdreven” zijn. Alvin is heel gevoelig voor psychoses en beschouwt zijn zelfgemaakte amfetamines als medicijn voor een lactose-intolerantie. “Ik kan niet meer van de zetel naar het toilet zonder mijn medicijn.” Volledig stoppen met drugs? De bewoners zijn heel blij met het dak boven hun hoofd, maar het is best mogelijk dat ze opnieuw de straat zouden opgaan als dat de eis zou zijn. Tijdens ons bezoek worden sommige bewoners voor een tijd naar de psychiatrie gestuurd, anderen naar centra gespecialiseerd in ontwenning. Voor sommigen kan het doel een gecontroleerd gebruik zijn, voor anderen een gedeeltelijk gebruik van vervangproducten.

Voor het stadsbestuur maakt het Zorghostel deel uit van de "war on drugs". Drugsverslaafden met dit profiel zorgen immers voor overlast. Ze gebruiken wel eens in portieken van huizen of in de inkomhal van appartementsgebouwen. Dat zorgt voor een onveiligheidsgevoel. En er is de overlevingscriminaliteit: verslaafden stelen bijvoorbeeld een handtas om hun drugs te kunnen kopen. In het Zorghostel zitten heel wat bewoners met een gerechtelijk verleden. Bob: “Ik heb 7 jaar in de gevangenis gezeten. Voor van alles en nog wat. Diefstal is vaak nog maar het begin.” Er zit ook iemand die een stationsverbod heeft in Antwerpen-Berchem. Door zijn alcoholverslaving viel hij reizigers lastig.

Het stadsbestuur gaat ervan uit dat als je deze mensen gedeeltelijk uit de maatschappij neemt, dat die maatschappij er de vruchten van plukt. Fons Duchateau: “We verwachten dat de overlevingscriminaliteit met tientallen procenten naar beneden zou kunnen gaan. Die overlevingscriminaliteit is heel belangrijk in onze stad.” Op dit moment is dat nog niet te meten. Resultaten op lange termijn zijn er nog niet. Toch ziet Duchateau al een begin van verbetering: “Diegenen die hier in het Zorghostel zitten, hebben sindsdien geen enkel pv van de politie meer gekregen.”

Toch is de vraag of het allemaal wel zo’n vaart loopt. De uitbaatster van een krantenwinkel op het pleintje waar veel dakloze drugsverslaafden rondhangen, kent het probleem. Zij ziet dat mensen die in het Zorghostel terechtkomen en van de pleintjes verdwijnen, vervangen worden door andere verslaafden. "Er wordt wel eens geroepen of gevochten. Vaak zijn het Oost-Europeanen die minder makkelijk hulp gaan zoeken. De overlast is hier nog niet verdwenen. “

Werken in het Zorghostel is een zeer zware job. Deze wereld is bikkelhard. De meeste bewoners zijn heel zachtaardig, maar sommigen kunnen snel hun kar keren. Wie onder invloed is, kent ook minder grenzen. We zien af en toe de spanning, er zijn conflicten, maar alles wordt opgelost. “De begeleiders hier zijn echt vrienden,” zegt Tom. Tom is levende reclame voor het Zorghostel. Toen hij zijn sleutel kreeg van zijn studio, reageerde hij heel emotioneel. "Dit is een echte kans," zegt hij. Werken kan hij niet meer omdat zijn lichaam te veel aangetast is door de alcohol, maar hij wil zich wel nog inzetten voor de maatschappij. 

Het zijn fascinerende maar kwetsbare mensen die hier wonen. Ze hebben een verhaal, een turbulent leven, ze hadden veel tegenslag, namen soms domme beslissingen... Maar ze zijn tevreden dat ze hier kunnen wonen. Voor hoelang? Niemand weet het. Maar elk stapje voorwaarts is welkom.