Verdient Ken Loach de titel van doctor honoris causa aan de Brusselse universiteit ULB? Voor zijn indrukwekkende filmoeuvre alvast wel. Maar voor zijn uitspraken over Israël: daarover lopen de meningen uiteen.

De kritiek op de Britse regisseur zwol de voorbije dagen in Franstalig België fors aan. Jacques Brotchi, de MR-senator en professor emeritus die als kind tijdens de Tweede Wereldoorlog ondergedoken zat bij een Belgische familie, zette de controverse vorige week meteen op scherp. Hij noemde Ken Loach, die zijn pro-Palestijnse houding nooit onder stoelen of banken heeft gestoken, ‘een onversneden antisemiet’.

Wat heeft Loach verkeerd gedaan?

Ken Loach is geen supporter van Israëls huidige politiek en hij riep al meermaals op tot een culturele boycot van Israël. Maar dat maakt hem nog geen antisemiet. Er is dus meer aan de hand.

Loach kreeg als eerste verwijt te horen dat hij flirt met het negationisme, de ontkenning van de Holocaust. Hij deed daar uitspraken over die dubbelzinnig te interpreteren vallen. In een BBC-interview had de regisseur bijvoorbeeld gezegd dat ‘de geschiedenis iedereen toebehoort en opnieuw onder de loep genomen kan worden’. Bij een expliciete vraag over de Holocaust week hij dan weer af, om te wijzen op een etnische zuivering in Israël in 1948. (Een transcriptie vindt u onder meer hier.)

Een tweede punt van discussie is het theaterstuk Perdition dat Ken Loach in 1987 regisseerde. Dat hij het bleef verdedigen, wordt hem al evenzeer kwalijk genomen. De tekst van Jim Allen heeft de collaboratie tussen nazi’s en zionisten tijdens de Holocaust als thema. Centraal staat de figuur van Rudolf Kastner, de Joods-Hongaarse journalist die onderhandelde met Eichmann over de vrijlating van joden in ruil voor goud en juwelen. Allen voegde er een fictieve dimensie aan toe. Ook dertig jaar geleden was er controverse over het stuk: de première in het Royal Court Theatre in Londen werd afgeblazen.

Tegenstanders signaleren verder ook de band van Ken Loach met de Labourpartij van Jeremy Corbyn, die recent worstelde met anti-joodse gevoelens in de partijrangen. (De Israëlische Laourpartij heeft om die reden recent zijn banden met de Britse opgezegd.) Loach had zich gekant tegen Britse MP’s die mee opstapten in een demonstratie tegen antisemitisme. Hij vond dat ze zich achter Corbyn moesten scharen. Loach is een vurige supporter van Corbyn en wanneer er vragen opduiken over het (vermeende) antisemitisme van Labour catalogeert Loach dat als een nieuwe, ongegronde aanval op de verkozen voorzitter. (Lees bv dit stuk in The Guardian.)

Loach moest duidelijkheid scheppen

ULB-rector Yvon Englert is altijd achter Ken Loach blijven staan. Er valt hem geen antisemitisme of negationisme te verwijten valt, zo verklaarde hij maandag. Op zijn verzoek stelde de regisseur ook een reactie samen. Daarin klinkt het ondubbelzinnig: ‘De Holocaust is een historische gebeurtenis, even reëel als de Tweede Wereldoorlog, die niet in twijfel getrokken mag worden.’ Loach verwees in zijn tekst ook naar een Britse krant (The Daily Mail, nvdr) die het gewraakte citaat moedwillig uit zijn context gehaald h ad, maar daarna weigerde de volledige tekst weer te geven. ‘Mijn hele leven’, zo voegde Loach eraan toe, heb ik partij gekozen voor wie vervolgd en gemarginaliseerd werd. Mij afschilderen als antisemitisch, alleen omdat ik de ontreddering van de Palestijnen aan de kaak stel, is gewoon grotesk.’

De Gentse choreograaf Alain Platel, die al vaak collega’s-artiesten opgeroepen heeft tot een culturele boycot van Israël, herkent het gevoel. ‘Als je het opneemt voor de Palestijnse zaak, dan word je meteen gelinkt aan Hamas en antisemitisme’, zegt hij aan de telefoon. ‘Ik vind het moedig dat iemand als Ken Loach, van wie altijd zonneklaar is geweest aan welke kant hij staat, zijn standpunt niet opgeeft. Zoals ik het ook vernederend voor hem vindt dat hij telkens weer valse beweringen moet ontkrachten, terwijl onze politici al decennia zwijgen over een bezetting die aan de gang is.’

Rector ULB staat achter de beslssing

Rector Englet blijf intussen stoïcijns bij zijn standpunt, ook bij de bedekte kritiek van premier Michel van gisterenavond. In een interview bij La première van de RTBf verdedigde Englet de autonomie van de ULB. ‘Denkt u dat de universiteiten van Birmingham, Oxford en Liverpool met het antisemitisme flirten?’, zo keerde hij de hamvraag om. De Britse regisseur nam de voorbije jaren al eredoctoraten aan drie Britse universiteiten in ontvangst.

Volgens Englet is een universiteit ook niet bij machte om een halve eretitel uit te reiken. ‘De titel van doctor honoris causa geldt zijn oeuvre en engagement. Zijn politieke standpunt is een persoonlijke zaak.’

Enkele joodse organisaties zijn lang niet de eerste om aanstoot te nemen aan Ken Loach, een van de belangrijkste Britse regisseurs van de voorbije vijftig jaar. Hij brengt al een leven lang de klassenstrijd op het scherm, waarbij hij in aanvaring kwam met de BBC, de Britse filmkeuring, conservatieve kranten en Margaret Thatcher. Toen hij twee jaar geleden zijn tweede Gouden Palm won voor I, Daniel Blake bleef het opvallend stil vanuit het Britse ministerie van Cultuur. ‘Ik hoef geen schouderklopje’, zei hij destijds. ‘Dat is wel het laatste dat ik wil, lof van die bastards.’

Het begon al toen Loach nog tv-drama’s maakte voor de BBC. Cathy come home ging in 1966 over een jong koppel dat in de armoede verzeilt en samen met hun kinderen dakloos eindigt. De manier waarop Loach fictie bracht in documentaire stijl was een vernieuwende take op het Italiaanse neo-realisme (Ladri di biciclette) en zou later de broers Dardenne inspireren. Maar het ging ook in tegen de journalistieke principes van de BBC, waar men Loach politieke voorkeur verweet.

Daar heeft de regisseur dan ook nooit een geheim van gemaakt: in interviews citeert hij de marxistische theorie en Trotski. Hij ziet films als een manier om het publiek te informeren en te agiteren. Na de verkiezing van Margaret Thatcher maakte Loach een documentaire over de vakbond die verboden werd wegens zijn expliciete anti-regeringshouding. De voorbije jaren sprak hij meermaals zijn bewondering uit voor Jeremy Corbyn van Labour, de partij die hij had verlaten toen Tony Blair die leidde.

Niet zo verbogen agenda

Voor zijn eerste film voor de cinema, Kes, voegde hij poëzie toe aan het realisme: de film over een arme jongen en zijn valk in het industriële Noord-Engeland groeide uit tot een filmklassieker.

In 1990 stak er een storm van protest op toen Hidden agenda in première ging in Cannes. De film over de Noord-Ierse Troubles won de juryprijs, maar werd door de Britse pers weggezet als propaganda voor de IRA.

Dat laatste kreeg hij ook te horen toen The wind that shakes the barley de Gouden Palm won. Zij het dat het verwijt toen vooral kwam van commentatoren die toegaven de film niet eens te hebben gezien. ‘Ik hoef Mein Kampf niet te lezen om te weten wat een rotzak Hitler was,’ zei politiek commentator Simon Heffner.