Italië heeft zijn ‘antisysteemregering’: ‘De Italianen hebben genoeg babysitters gehad’

De extreemrechtse Lega en de anti-establishmentpartij Vijfsterrenbeweging slaan de handen in elkaar voor een nieuwe Italiaanse regering. Europa houdt zijn hart vast.

Matteo Salvini (Lega) en Luigi Di Maio (Vijfsterrenbeweging), de twee spookrijders van de Italiaanse politiek – allebei jong, niet-universitair geschoold en zonder noemenswaardige bestuurservaring – hebben het dan toch voor elkaar gekregen. Na twee maanden van gepalaver hebben de winnaars van de Italiaanse verkiezingen een regeerakkoord gesloten. De Italiaanse president Sergio Mattarella, wiens geduld op was, had de protagonisten nog tot begin deze week de tijd gegeven. Zonder akkoord zou hij een technische overgangsregering op de been brengen en nieuwe verkiezingen uitschrijven.

Dat de ‘antisysteemregering’ er alsnog komt, geldt ook in de onvoorspelbare Italiaanse politieke commedia als een aardverschuiving. Op het eerste gezicht is er namelijk weinig wat de Lega en de Vijfsterrenbeweging bindt, behalve verregaande euroscepsis, een hard migratiestandpunt en de belofte van een breuk met de bestaande politiek.

‘Maar de echte lijm van deze coalitie,’ zegt David Carretta, Brussels correspondent voor de centrumrechtse krant Il Foglio, ‘zullen de vergoedingen van de volksvertegenwoordigers blijken. Mensen die in hun leven nog nooit een dag hebben gewerkt, die niets anders hebben gedaan dan protesteren en grossieren in complottheorieën, gaan nu 13.000 euro per maand verdienen. Na 2,5 jaar in het Italiaanse parlement heb je bovendien recht op een volwaardig parlementair pensioen. Dan probeer je het aan de macht wel even uit te zingen.’

Ex-premier Silvio Berlusconi noemde de populistische regering die in de steigers staat een ‘ircocervo’, een fabeldier dat half hert en half geit is en dus eigenlijk alleen in sprookjes bestaat. Maar Berlusconi gaf onder druk van zijn eigen Forza Italia wel onverwacht zijn verzet op tegen het ontbinden van de centrumrechtse fractie met de Lega van gewezen bondgenoot Salvini, en maakte zo de weg vrij voor de nieuwe ‘groen-gele’ coalitie.

Europa houdt zijn hart vast voor de op twee na grootste Europese economie. ‘En terecht’, zegt Carretta. ‘Als Salvini en Di Maio, allebei even incompetent, ook maar een fractie van hun verkiezingsbeloftes uitvoeren, kan Italië failliet gaan en kan het een nieuwe eurocrisis zonder weerga veroorzaken. Want Italië is Griekenland niet, het is te groot om gered te worden.’

Beide hoofdrolspelers hebben hun meest radicale verkiezingsbeloftes afgezwakt of zelfs helemaal ingeslikt. Zo is er van het beloofde referendum over de euro geen sprake meer. Maar Italië heeft na Griekenland de grootste overheidsschuld van alle landen van de eurozone. Te vrezen valt dat de eurosceptische populisten de door Europa verplichte economische hervormingen en de Europese begrotingsregels aan hun laars zullen lappen. Een reactie van de financiële markten zal dan niet lang uitblijven, meent Carretta.

Het regeerakkoord bestaat uit een twintigtal punten. De blikvangers zijn volgens de Italiaanse media ‘contrahervormingen’ zoals het opnieuw verlagen van de pensioenleeftijd. Verder zou er een basisinkomen voor Italiaanse werklozen komen, naast de invoering van een soort vlaktaks, gratis kinderopvang en extra middelen voor het uitzetten van illegale migranten. Het is waarnemers volstrekt onduidelijk hoe die peperdure beloftes – ten bedrage van 100 miljard euro per jaar, zo becijferde de krant Corriere della Sera – zullen worden gefinancierd.

Critici prijzen zich gelukkig dat het Italiaanse politieke systeem een president als sluitstuk heeft. Sergio Mattarella stelt zelf de eerste minister van de nieuwe coalitie aan, en zei alleen groen licht te zullen geven voor een high profile-kandidaat die Italië in het buitenland niet helemaal voor schut zet en de financiële markten enigszins kan geruststellen.

Of Italië daarmee ook een stabiele regering zal krijgen, is zeer de vraag. De antisysteemcoalitie heeft maar een krappe meerderheid in de Italiaanse Senaat. Ook is het nog niet duidelijk of ze zal kunnen rekenen op de gedoogsteun van Berlusconi en de zijnen. Berlusconi kreeg zopas sneller dan verwacht zijn politieke rechten terug. Wellicht hoopt hij daarom dat de populistische vrijage tussen Salvini en Di Maio geen lang leven beschoren is. Maar op zijn 81e oogt de Cavaliere, ondanks alle esthetische ingrepen, oud en moe. De uitvinder van het hedendaagse Italiaanse populisme waarop Europa de hoop had gevestigd, als dam tegen het populisme 2.0 van Salvini en Di Maio, lijkt sinds zijn verkiezingsnederlaag in maart politiek uitgeteld.

Het populistische verbond van de Lega en de Vijfsterrenbeweging kan bovendien bogen op een stevig mandaat van de Italianen. En die moeten het nu maar eens uitzweten, vindt Carretta. ‘De Italianen hebben de afgelopen jaren genoeg babysitters gehad die hen tegen zichzelf moesten beschermen. Onder Berlusconi balanceerde Italië op de rand van de afgrond. Toen moest Mario Monti in allerijl inspringen. Hij redde het land dankzij moeilijke hervormingen… en werd vervolgens door de Italianen uitgespuwd. Nadien hebben Duitsland en de Europese Centrale Bank Italië en de banken overeind gehouden. Bij wijze van dankbetuiging vinden de Italianen nu dat de ECB en Europa moeten oprotten. Ook scheidend premier Paolo Gentiloni was eigenlijk een soort babysitter, die de Italianen voor groter economisch onheil moest behoeden. Genoeg daarmee. Laat deze rampzalige regering maar eens de rit uitdoen. Misschien gaan de Italianen zich de volgende keer dan wat verantwoordelijker opstellen in het stemhokje.’