Waarom niet alle architecten mooi binnen de lijntjes kleuren

Frank Lloyd Wright, Le Corbusier, Mies van der Rohe, Buckminster Fuller, Luis Barragán, Eileen Gray en Tadao Ando. Geloof het of niet, maar geen van deze kleppers heeft een architectuurdiploma. Ze zegden de schoolbanken vroegtijdig vaarwel, werden weggestuurd of hadden geen geld om te studeren. Dus leerden ze de stiel vooral via stages. In België zou dat niet kunnen. Hier is de titel van architect beschermd. Wie als bouwmeester wil werken, moet zich aansluiten bij de (behoorlijk strenge) Orde van Architecten. Maar zelfs architecten die wél hun papiertje haalden en de goedkeuring van de Orde krijgen, gebruiken hun bouwkundige knowhow niet per se om huizen te bouwen. Sommigen vinden het te traag, te omslachtig of te beperkend.

Gijs Van Vaerenbergh zkt. vrijheid

Gijs Van Vaerenbergh is het pseudoniem van de twee Leuvense architecten Pieterjan Gijs en Arnout Van Vaerenbergh. Kort nadat ze in 2006 afstudeerden, begonnen ze samen een bureau dat balanceert tussen architectuur en beeldende kunst. Met hun see through-kerkje Reading Between the Lines in Borgloon ­werden ze in 2011 wereldberoemd. Maar in de afgelopen tien jaar maakten ze nog veel meer tijdelijke en permanente installaties, zoals een doolhof op C-mine. Dit jaar werd hun werk bekroond met de Vlaamse Cultuurprijs in de categorie Vormgeving.

Van Vaerenbergh: “Al aan de unief werkten we verschillende keren samen. Het klikte, omdat we binnen die heel technische opleiding allebei de vrijheid opzochten. We wilden méér doen dan gewoon een probleem oplossen of de vraag van de opdrachtgever ­beantwoorden. Na ons afstuderen ­bleven we zulke vrije projecten doen, naast onze job bij een ­klassiek architectenbureau.

“Het is zeker niet ons idee om weg te lopen van architectuur. Voor ons is het meer alsof we een zijstraat bewandelen. We ­krijgen nu ook meer écht architecturale opdrachten. Zo deden we een ingreep in een vierkantshoeve die aan de buitenzijde een functionele veranda vormt en aan de binnenplaats oogt als een sculptuur. En voor de Duitse militaire begraafplaats in het West-Vlaamse Hooglede maakten we een toiletgebouw. Akkoord, het oogt als een sculptuur, maar in één van de betonnen kolommen zit een toilet verwerkt.” Het najaar ziet er druk uit voor het duo. Ze cureren voor de vijfde keer op rij het Horst Festival, verzorgen de scenografie voor de nieuwe dansvoorstelling van Wim Vandekeybus én ­krijgen een nieuwe tentoonstelling bij Galerie Valerie Traan in Antwerpen.

88888 stuitert alle kanten op

Een tijdje geleden las je in De Morgen Magazine een interview met architectuurfotograaf Jeroen Verrecht. Ook hij heeft een diploma ingenieur-architect: “Na je studies architectuur is er een verplichte stage van twee jaar. Daarna dringt de vraag zich op: blijf ik bij dit bureau, solliciteer ik elders of begin ik op mezelf? Ik wilde geen van de drie. Tijdens mijn stage worstelde ik met de traagheid van het bouwproces. Tussen opdracht en oplevering zit makkelijk tien jaar. En het ontwerpproces is maar een klein deel ervan. Bovendien heeft België al heel veel architecten en heel veel goede. Mezelf aan het rijtje toevoegen, zag ik niet zitten.”

In plaats daarvan startte hij 88888, samen met zijn klasmakker Karel Burssens. Als student organiseerden ze samen feestjes en als stagiair deelden ze hun frustraties. “Anderhalf jaar werkte ik bij bureau Bogdan & Van Broeck aan de huizen van het Kanaal-project van Axel Vervoordt in Wijnegem, zonder dat het echte bouwproces nog maar in zicht was. Pas jaren later, toen ik allang weg was, werden ze opgeleverd”, zucht Burssens. Ook hij nam een ander pad. Hij werkt al acht jaar voor het Brusselse eventbureau Villa Eugenie dat alle grote modeshows organiseert. Daarnaast werkt hij als kunstenaar aan ­performances en sculpturen. Verrecht werkte lange tijd als scenograaf, onder meer voor het Antwerpse Modemuseum en tegenwoordig ook als fotograaf.

Ook met het platform 88888 houdt Verrecht er samen met Burssens de snelheid erin. Én gaan ze alle kanten op: van tentoonstellingsinrichtingen tot de ­scenografie van dans- of muziekvoorstellingen en installaties op festivals. Op WECANDANCE maakten ze bijvoorbeeld een abstracte ­versie van een oase, met onder meer een bronzen palmboom. In maart verzorgden ze een bijzondere lichtinstallatie op het Klara Festival voor de opera-uitvoering van Mysterium, een totaalkunstwerk uit 1903 van componist Skrjabin. Voor elke dansvoorstelling van de Amerikaanse ­choreograaf Daniel Linehan ontwerpen ze de scenografie. En samen met grafisch ontwerpster Stephanie Specht maakten ze een parcours door de stad Torhout.

Iconisch was hun ingreep op het architectuur- en muziekfestival Horst in 2015, waar ze een ‘gat’ in de kasteelvijver maakten. Een bevreemdende ervaring, zeker ’s nachts als er licht uit de holte kwam. Al werkt het duo nu ook aan een gezinswoning in Waterloo. En tekende Jeroen een schaapsstal voor zijn vader. De architectuur zegden ze nooit ­helemaal vaarwel. Jeroen: “Als student vond ik de opleiding ingenieur-architect eigenlijk te breed: én ontwerpateliers én alle ingenieurskennis zoals magnetisme en hydraulica. Maar achteraf gezien ben ik daar wel blij mee. Je krijgt een breed palet aan skills waar je je eigen ding mee kunt doen.”

Karel knikt. “Ik was als kind al gebeten door architectuur. Maar in plaats van me alleen daarop te focussen, mix ik dat met andere domeinen zoals dans, mode, beeldhouwkunst en installatie. Ik ben nu eenmaal gauw verveeld en altijd op zoek naar nieuwe uitdagingen en projecten.”

Is architectuur een rode draad in al zijn werk? “Nee, wel de ruimtelijke ervaring. Daarom noem ik mezelf ook kunstenaar-scenograaf en geen architect. Een installatie van 88888 is wel architecturaal, maar daarom nog geen architectuur.”