Crypte van Rubens in Antwerpen voor het eerst sinds 1974 geopend

Eind dit jaar wordt de Sint-Jacobskerk in de schaduw van de kathedraal van Antwerpen gerestaureerd. Voor ze kunnen beginnen, wilden de architecten weten of de kerk door huiszwam is aangetast. Hiervoor moesten ze in de crypte van Rubens onder de kerk afdalen, de plek waar de kunstschilder uit de 17e eeuw en verschillende van zijn verwanten liggen begraven.

Op 16 april was het zo ver en is de crypte voor het eerst sinds 1974 geopend, zo is vandaag bekendgemaakt. VRT NWS was er toen bij (zie video bovenaan). Met een vacuümpomp lichtten specialisten van Monumentenzorg de deksteen van 500 kilo.

Terwijl architecten op zoek gingen naar sporen van huiszwam, maakten wetenschappers van de gelegenheid gebruik om een vooronderzoek te doen op de resten in de crypte.

Stadsarcheoloog Tim Bellens was de eerste die in de crypte afdaalde. Samen met de anderen kon hij meteen goed nieuws vaststellen: er is geen sprake van huiszwam, wel van de veel minder schadelijke kelderzwam.

Daarnaast kon Bellens verschillende grafkisten zien. "Zeker 20 grafkisten", zegt hij aan VRT NWS. "Ook skeletmateriaal. Maar het ligt natuurlijk over mekaar en dicht bij mekaar. Het zal een hele klus zijn om te onderscheiden wie precies wie is."

De Sint-Jacobskerk was de parochiekerk van Rubens en de crypte is destijds ontworpen om hem te begraven. De kerk bevindt zich op enkele minuten wandelen van zijn woonplaats van weleer en zijn atelier op de Wapper. Naast Rubens zelf, zijn zijn 2e vrouw Hélène Fourment en zijn kinderen in de crypte begraven. In totaal zijn volgens de archieven 41 personen én 1 hart bijgezet. De laatste bijzetting dateert van het einde van de 18e eeuw.

De antropologen namen verschillende DNA-stalen. Met DNA-materiaal van goede kwaliteit zijn verschillende onderzoeken mogelijk. "Je kan niet alleen identificeren welke resten van hem zijn en welke van zijn kinderen of zijn vrouw", zegt DNA-specialist Jean-Jacques Cassiman. "Door de analyses van die resten kan je ook bepaalde ziektes en toxische stoffen detecteren."

Uit de eerste analyses van de DNA-stalen blijken 2 zaken: de wetenschappers hebben er genetische informatie kunnen uithalen én ze vertonen sporen van zware metalen. Maar het is nog niet duidelijk welk stoffelijk overschot precies dat van Rubens is.

De wetenschappers gaan nu samenzitten met de bevoegde instanties om te kijken of verder onderzoek mogelijk is en hoe groot de kans is dat er resultaten uit komen. Die afweging moet zorgvuldig gebeuren want onderzoek kost veel geld. Sowieso is het vooronderzoek niet voor niets geweest. Wetenschappers hebben nu een duidelijk beeld op wat zich in de crypte bevindt.

Als de wetenschappers tot verder onderzoek overgaan, kan het hen mogelijk meer vertellen over de ziektes van Rubens en zijn verwanten. Uit brieven die hij schreef, blijkt dat hij aan jicht leed. Dat is een heel pijnlijke aandoening waardoor hij soms dagenlang niet kon schilderen. De kans bestaat dat de aandoening het gevolg was van het vele loodwit dat hij gebruikte om zijn doeken en panelen te prepareren.

"In de tijd van Rubens gebruikten schilders zware metalen als cadmium in hun verf", zegt nierspecialist en projectleider Wim Laurens van de UGent. "Die stapelden zich in hun botten op. In het geval van Rubens hebben ze mogelijk bijgedragen tot een nierziekte."

Het goede nieuws is vooral dat de Sint-Jacobskerk kan worden gerestaureerd. (zie video hieronder) De werkzaamheden kosten 16 miljoen euro en zullen 10 jaar duren. Burgemeester Bart De Wever (N-VA) van Antwerpen is alvast enthousiast. "Rubens is onze beroemdste stadsgenoot. Dit maak je maar 1 keer in je leven mee."

"Ik denk dat het tot de verbeelding van iedereen spreekt dat je via moderne wetenschap meer te weten kan komen over het verleden", gaat hij voort. "We staan aan het begin van het Barokjaar in Antwerpen. De Sint-Jacobskerk is 1 van de meest onderschatte kerken van Vlaanderen. Het is een ongelooflijke schatkamer die misschien geheimen verbergt die we aan een groot publiek kunnen kenbaar maken."

Het (voor)onderzoek in de crypte is een unieke samenwerking van archeologen, antropologen, forensische specialisten, DNA-specialisten, nierspecialisten, juristen en kunsthistorici van de stad Antwerpen, de KU Leuven, de UGent en de Universiteit Antwerpen.

Collega Ann De Bie heeft de opening van de crypte van Rubens bijgewoond en heeft haar verhaal vanavond in "Radio Rusland" op Radio 1 gedaan. Dat gesprek kan u hieronder herbeluisteren:

VIDEO: bekijk hieronder de reportage uit "Het Journaal"