Sidi Larbi Cherkaoui: "Beyoncé pikte het op in een kwartier. Ze leert enorm snel"

Nog geen maand geleden hadden we Sidi Larbi Cherkaoui aan de lijn om te praten over Jagged Little Pill, de musical met muziek van die bekende nineties-plaat van Alanis Morissette. De voorstelling loopt nu in Boston, en Cherkaoui werkte mee als choreo­graaf. Hij vertelde honderduit over de sociale thema’s die de voorstelling aanraakt, over hoe trefzeker de lyrics van Morissette nog zijn in deze woelige tijden. Maar ons even melden dat hij met Queen B en haar echtgenoot in het Louvre de videoclip van ‘Apeshit’ had opgenomen? Ho maar.  

“Ik vind het wel mooi om mensen af en toe te verrassen. Alles wordt zo gehypet tegenwoordig, elke aankondigende teaser krijg je honderd keer te zien. Dan vind ik het knap dat Beyoncé en Jay Z hun werk pas tonen als het af is.”

Beyoncés vorige plaat Lemonade kwam ook onverwacht, en toen had ze er ook nog eens een film bij gemaakt. Hoe houden ze zo’n gigantische productie in godsnaam stil? 

“Door met discrete mensen te werken. En door te focussen op het werk. Je maakt natuurlijk afspraken, dat is niet zo uitzonderlijk. Maar uiteindelijk zijn we toch artiesten onder elkaar. JaQuel Knight en Chris Grant, de vaste choreografen van Beyoncé, vroegen me om iets voor te bereiden. Met plezier, natuurlijk. Ik ken het Louvre heel goed. Voor mij als Belg en Europeaan komt dit heel dichtbij.”

Welke elementen uit de clip komen van u? 

“De heupdans van de meisjes. De scène op de trappen, waar je de danseressen contracties ziet hebben. De wave waarbij de meisjes achter elkaar staan en de silhouetten die armbewegingen maken. Als Beyoncé zelf beweegt, is dat het werk van JaQuel. Die twee kennen elkaar door en door.”

Kreeg u op voorhand een briefing? Wat hadden ze u precies gevraagd?

“We hebben het Louvre bezocht op zoek naar relevante locaties. En dan stel je dingen voor. Die heupdans zag ik helemaal zitten voor het schilderij (‘De kroning van Napoleon’ door Jacques-Louis David, LB) omdat het doek exact dezelfde lengte heeft als de rij meisjes. Het heeft bovendien iets harem-achtigs. Het zijn bijna godinnen, standbeelden uit het Louvre die tot leven zijn gewekt. 

“Dat het zachte bewegingen zouden zijn, vond ik evident in een museum. Ook dat liggen op die trappen vond ik belangrijk: even de stilte toelaten, en dan opeens een contractie. 

“Ik heb me laten inspireren door Martha Graham en Pina Bausch (twee bekende choreografen, LB). Beyoncé is een feminist, dus refereer ik aan sterke vrouwelijke choreografen. Zo proberen we allemaal vanuit onze eigen wereld het statement van Beyoncé te ondersteunen.”

Was u bij de opnamen in het Louvre?

“Ja, beide nachten. Heel intens.” 

Van Beyoncé is bekend dat ze een harde werker is. Merkt u dat tijdens zo’n shoot?

“Die heupdans hebben we misschien wel honderd keer opgenomen, tot zij voelde dat het juist zat. Nochtans werkten we echt tegen de klok, omdat het museum ’s ochtends weer openging voor het publiek. Dat was heel spannend.” 

En stresserend?

“Voor mij wel, ja. Maar Beyoncé was rustig. Zij was diegene die zei: werk die scène maar rustig af, we raken er wel.”

Wie hakt op zo’n moment de knopen door?

“Zij beiden. Het is echt hun werk.” 

Is Beyoncé van nature een goede danseres, of is het een kwestie van jarenlange training?

“Ze leert enorm snel. De voorbereiding met de danseressen duurde soms twee uur, zij pikte het op in een kwartier. Ik denk dat ze in haar hoofd die knop, die ik elke dag probeer te vinden, heeft kunnen indrukken. Ze laat alles meteen toe en begrijpt de dingen snel.

“Mijn favoriet is die bekende choreografie van ‘Single Ladies’, die JaQuel gemaakt heeft. Zalig. Vooreerst die referentie aan Bob Fosse (legendarisch Amerikaans danser en choreograaf, LB), maar dan beter dan het origineel. Die onverwachte wendingen, die humor. Sexy maar niet vulgair. En het geeft meteen zin om zelf die pasjes aan te leren, heel oldskool.” 

Waarom worden mensen zo uitzinnig van Beyoncé?

“Moeilijk te zeggen. Omdat ze zoveel dingen verzoent? Ze heeft iets, zoals Michael Jackson destijds ook iets had. Je kunt jezelf daarin vinden. Ze heeft iets iconisch, iets goddelijks, waar ze ook mee speelt.

“Nee, ze is niet arrogant, omdat ze heel trouw blijft aan haar roots. Het is hard werken geweest voor haar. En ze is natuurlijk uitzonderlijk goed in wat ze doet.” 

Toch valt het op hoezeer ook hier hoogopgeleide vrouwen naar Beyoncé opkijken, terwijl die vrouwen eigenlijk weinig met haar gemeen hebben. Een popzangeres die door zulke vrouwen geadoreerd wordt, dat is een uitzondering.

“Beyoncé neemt haar vrijheid, zonder remmingen. En ze zit vol contradicties. Ze is geen cliché maar van alles tegelijk: heel sensueel maar tegelijk feministisch. Gericht op de Afro-Amerikaanse identiteit en toch universeel. Dat doet deugd, want mensen als jij en ik zijn ook opgebouwd uit allerlei elementen.” 

Ook in ‘Apeshit’ gaat het uitdrukkelijk over die Afro-Amerikaanse cultuur. Vindt u dat belangrijk?

“De mannen die knielen, zoals die zwarte footballspelers dat deden tijdens het spelen van het Amerikaanse volkslied – dat was een idee van Beyoncé en Jay Z, en ik vind het fantastisch. Ik sta daar 500 procent achter. Alles is politiek, daar ben ik van overtuigd, daarom werk ik graag samen met artiesten die opinies hebben en die ook toelaten. Bij Jagged Little Pill vind ik dat ook terug. 

“Politici die zeggen dat kunstenaars geen politieke mening mogen hebben, zijn gevaarlijke mensen. Journalisten moeten een mening hebben, en kunstenaars en bakkers ook. Dat is toch net de bedoeling van politiek? Dat is net de samenleving. Dus ik ben altijd blij als artiesten daar niet van weg sluipen maar er net recht op af gaan. En zeker als het sterke vrouwen zijn, want op het vlak van vrouwenrechten gaan we achteruit. Ik ben heel blij om daar mee achter te staan. 

“Ik voel mij door hen ook gesteund in mijn identiteit, als Europeaan en Vlaming maar ook als Marokkaan en homoseksueel. Allemaal elementen die van mij snel een man maken die behoort tot een minderheid, en ik ben blij als mensen daarvoor opkomen. Alanis Morissette en Beyoncé zijn vrouwen die dat doen.”

Is dat iets waar u met Beyoncé over praat tijdens de koffiepauze? 

“Nee, daarvoor was er simpelweg te veel werk (lacht). Ook voor haar nieuwe tournee met Jay Z, On The Run II, heb ik haar geadviseerd met de scenografie. Ze is geïnteresseerd in mijn werk. Ze heeft mijn voorstellingen gezien en vroeg hoe ik bepaalde dingen heb gedaan. Ze zegt altijd: je hebt een andere manier van denken en dat doet zo’n deugd. 

“Beyoncé is niet iemand die enkel met zichzelf bezig is. Ze staat open voor de wereld en laat zich echt inspireren door anderen. Ik heb als zeventienjarige gedanst in discotheken en op televisie, dus ik weet hoe die commerciële wereld werkt. Maar ik vind het fantastisch dat ze aangetrokken wordt door de wereld van hedendaagse kunst.” 

Dat identiteitsdebat, hoe kijkt u daar naar in Vlaanderen? 

“Ik vind vooral dat wij dringend een gesprek moeten voeren over ons koloniaal verleden. Geschiedkundig moet dat verhaal herschreven worden, want onze identiteit is opgebouwd uit een wanverhouding met Afrika. Wij zijn niet alleen de geallieerden die tegen de nazi’s gevochten hebben, we hebben ook veel dingen niet goed gedaan. 

“Hetzelfde met vrouwenrechten, die zijn uiteindelijk redelijk recent. Het homohuwelijk, pas ingevoerd in 2003. Dat is gisteren. Het recht om op dezelfde manier behandeld te worden als andere mensen – op dat vlak is er veel recht te trekken. 

“Ik heb van jongs af aan racisme gezien, vooral omdat ik blank van huidskleur ben. Als ik met mijn neef naar de bakker ging, voelde ik dat hij anders bekeken werd dan ik. Ik zie de blinde vlekken in Vlaanderen, en die zijn heel groot.

“We neigen naar een soort apartheid, met goede en slechte scholen. Daar kijk ik wat somber naar, ja. Er is veel elitair gedrag. Mensen worden in getto’s geduwd. Dat gaat verder dan racisme, ik heb het ook over mensen met en zonder geld. Terwijl het interessanter is om samen te leven; dan komt onze menselijkheid naar boven. Als je geïsoleerd leeft, dan ben je minder genereus. 

“De vluchtelingenkwestie gaat daar ook over. Als we ons niet schamen als een kind sterft door een politiekogel, dan is er een fundamenteel probleem. Dat kan een ongeluk geweest zijn, maar dan nog. Die schaamte moeten we toch voelen? Dat vergoelijken lijkt me heel kwalijk.” 

U bent nu in de Verenigde Staten. Hoe ervaart u de strengere grensregels?

“Ik ben zondag in Boston aangekomen, en ik ben vier uur ondervraagd omdat ik een Arabische naam heb.” 

Was dat onder Obama ook zo moeilijk?

“Sinds 9/11 is het complex. Maar de laatste maanden is het erger dan ooit. Ze doen moeilijk over je papieren en geven je het gevoel dat je een crimineel bent omdat je het land in wilt. En de manier waarop is onwaarschijnlijk: ze houden je uren vast en je mag niemand bellen. Ik zou er een boek over kunnen schrijven. En dan heb ik nog het comfort van een werkvisum en het feit dat ik een relatief bekende choreograaf ben. Wat moet het dan zijn als je gewoon een mens bent die probeert te vluchten van een crisissituatie? Ik begrijp niet dat wij daar niet gevoelig voor zijn. 

“En dan die cijfers waarmee ze ons om de oren slaan: er komen zogezegd veel te veel mensen aan in België. Maar het gaat eigenlijk maar over een paar procent van de totale bevolking. Dus nee, het zijn er niet te veel. Het is gewoon niet georganiseerd en ze willen het ook niet organiseren. Terwijl wij daar toch belastingen voor betalen? Ik kom ook uit een armer gezin. Ik betaal graag belastingen, maar als dat geld enkel dient om een elite te ondersteunen en niet om iedereen te helpen, dan heb ik daar een fundamenteel probleem mee.”

Heeft uw naam uw carrière soms belemmerd?

“Ja, soms. Maar ik weiger te denken dat mijn naam slecht is. Ik vind het een mooie naam en ik ben er fier op. Toen ik jong was, kreeg ik vaak de vraag: wat ben je eigenlijk? En nu weet ik het exact: ik ben allebei totaal. Ik ben totaal Vlaming en ik ben totaal Marokkaan.”

Dat u nu professioneel aan de top staat, is dat een zoete wraak?

“Dat is me te negatief. Maar ik onthoud wel dat je mensen die je het gevoel geven dat je minder waard bent, niet te serieus moet nemen.”

Is dat uw levensles?

“Ja. Je moet daar niet te veel naar luisteren en je optrekken aan de mensen die wel in je geloven, en die zijn er altijd. Wat ik ook geleerd heb, is om te vergeven. Dat is ongelooflijk moeilijk, maar elke keer dat ik daar in slaagde, kwam er iets fantastisch in mijn leven. Door iets los te laten, kon ik plots andere dingen doen. 

“En mensen moeten niet bang zijn voor verandering. Het is normaal dat de maatschappij evolueert. Zonder verandering mocht jij nu niet stemmen en zat ik wellicht in een concentratiekamp. Maar mensen blijven te makkelijk in hun eigen wereld zitten. Ik probeer elke dag uit mijn comfortzone te treden en open te staan voor nieuwe dingen.”

Maar u trekt van Marina Abramovic, met wie u onlangs een opera maakte, naar Alanis Morissette en dan naar Beyoncé. Dat is toch ook een bubbel? 

“Ja, maar die clip van Beyoncé bereikt ook een publiek dat veel groter is dan eender welke balletvoorstelling. Het is interessant als sommige mensen daardoor ook eens naar een voorstelling gaan kijken. 

“Ik ben maar één mens. Ik kan maar de bruggen leggen die ik kan leggen. Maar artiesten hebben invloed op het publiek en omgekeerd. Als een politicus naar een dansvoorstelling komt, dan zal ik vertellen hoe de Afrikaanse reizigers behandeld worden in de Amerikaanse luchthavens. 

“Kunst voor de kunst, daar ben ik niet mee bezig. Ik zie kunst als een communicatiemiddel, en ik word wel degelijk beïnvloed door wat er buiten mijn bubbel gebeurt. En ik geef de wereld niet op. 

“Artiesten als Michael Jackson en Bruce Lee hebben mij echt geholpen om mezelf te vinden. Dus als Beyoncé een boodschap van empowerment verkondigt, dan ben ik daar heel blij mee. Zij zingt over Afro-Amerikanen maar dat is ook voor de mensen in Vlaanderen. Haar verhaal helpt jou, maar ook een Marokkaans meisje. Die boodschap reist heel ver.”