Uw land steunt terreur? Tot in de rechtszaal
Het Amerikaanse Congres heeft een wet aangenomen die het mogelijk maakt andere landen aan te klagen voor hulp bij terrorisme. Saudi-Arabië is het eerste doelwit, wegens 9/11, maar de consequenties zijn veel breder - ook voor bondgenoten als België.
De wet is bedoeld om nabestaanden van de aanslagen van 11 september de mogelijkheid te geven een rechtszaak aan te spannen tegen Saudi-Arabië, dat via consulaire medewerkers mogelijk betrokken is geweest bij de aanslagen.
President Obama had de wet met een veto tegengehouden, omdat hij bang is voor een precedentwerking: dat andere landen de VS voor hún rechtbanken gaan slepen voor zaken die zij als terrorisme zien.
Het Congres keerde zich tegen de president en koos de kant van de nabestaanden. Het was de eerste keer dat een veto van president Obama werd verworpen door de twee kamers van het Amerikaanse Congres.
Het Witte Huis reageerde zuur. Obama zei dat het vooral "een politieke stemming" was geweest, waarbij de volksvertegenwoordigers het volk, zo vlak voor de verkiezingen, niet tegen zich in het harnas durfden te jagen. "Soms moet je iets doen wat moeilijk is", zei Obama.
De nieuwe wet, JASTA (Justice Against Sponsors of Terrorism Act), creëert in feite een uitzondering op een oudere wet, die het onmogelijk maakt om landen te vervolgen. Dit principe van 'soevereine immuniteit', waarbij burgers geen landen kunnen vervolgen, werd breed gedragen in het internationale recht. Met de nieuwe wet kan dat dus wel.
De wet kan gevolgen hebben voor landen als België, dat aangeklaagd zou kunnen worden voor nalatigheid bij een aanslag in de VS
De kans is groot dat andere landen dat voorbeeld zullen volgen, zoals al aangekondigd door een Franse parlementariër. Dat betekent dat een land als de VS, dat zich soms officieel maar vaak minder officieel, al dan niet gewelddadig met andere landen bemoeit, zelf kwetsbaar wordt voor gerechtelijke stappen in andere landen.
Officieel militair ingrijpen mag wel, blijkt uit jurisprudentie van het Internationaal Strafhof. Maar volgens Obama kunnen er rechtszaken tegen de VS worden begonnen voor "acties van bewapende groepen die worden geholpen door Amerikanen (zoals in Syrië), voor misbruik van Amerikaans militair materiaal door buitenlandse strijdkrachten, of voor mishandeling door politie-eenheden die door Amerikanen zijn getraind".
In hoeverre de Amerikanen zulke rechtszaken zouden kunnen negeren is de vraag. Berucht is de Amerikaanse weigering uitspraken van het Internationaal Strafhof te negeren. Maar het weigeren van juridische procedures zou de status van Amerika als zelfbenoemd leider van de westerse wereld verder ondergraven.
De nieuwe Amerikaanse wet zou ook consequenties hebben voor landen als België, omdat die bijvoorbeeld zouden kunnen worden aangeklaagd voor nalatigheid bij een terroristische aanslag in Amerika. Wat als Belgische inlichtingendiensten niet goed hebben opgelet? Of de douane?
Het is een regelrechte aanval op de moderne diplomatie, die sinds 1648 is gebaseerd op het principe van de immuniteit van soevereine staten, aldus hoogleraar internationaal recht Geert van Calster (KU Leuven). "Het is te gek voor woorden. De reikwijdte van de wet is enorm. Amerikaanse advocaten deinzen er niet voor terug de gekste aanklachten te formuleren."