Trumps taal roept herinneringen op aan nazi-retoriek

De Amerikaanse president Donald Trump valt vaak niet alleen op door wat hij zegt, maar ook door hoe hij het zegt. Zijn retoriek is cruciaal voor hoe hij zich als president presenteert: vernieuwend en enkel gericht op de gewone man. Dit maakt hem tot de ultieme populist en anti-establishmentpoliticus.

De Duitse taalkundige Victor Klemperer onderscheidt in het boek LTI: Notizbuch eines Philologen (1947) de drie kenmerken van de nazitaal. LTI staat voor Lingua Tertii Imperii, de taal van het Derde Rijk. Zij was revolutionair, simplistisch en hyperbolisch. De politieke taal van de nazi's was radicaal anders dan de politieke taal uit de Weimar-jaren. Deze taal was (bewust) versimpeld om aansprekend te zijn voor de massa. Overdrijving hoorde bij deze taal omdat het Duitse volk geïmponeerd moest worden - om niet te zeggen: voor de gek moest worden gehouden.

Deze drie kenmerken komen terug bij Trump. Ook Trump lijkt er heel bewust voor te kiezen om niet te praten als enig ander Amerikaans politicus: hij vermijdt beleidstaal of politiek conventionele taal te allen tijde. Bovendien is Trumps retoriek simplistisch: hij gebruikt simpelere woorden, herhaalt deze woorden eindeloos en versimpelt zijn syntaxis. Hij weigert complexe vraagstukken op consequente wijze te benoemen en suggereert met zijn oneliners dat hij voor alles een oplossing bij de hand heeft. Zo heeft deze stijl een enorm effect.

Door simpel te spreken zorgt hij er niet alleen voor dat meer mensen hem (menen te) begrijpen. Hij komt zo ook betrouwbaar en authentiek over. Dit versterkt hij bovendien door vaak en bij voorkeur off-script te spreken. Zijn ultrakorte zinnen maken een vastberaden en zelfverzekerde indruk, maar zijn nooit beargumenteerd of genuanceerd.

"I told you so! De Europese Unie heeft net een boete van 5 miljard dollar opgelegd aan een van onze beste bedrijven, Google. Ze hebben echt geprofiteerd van de VS, maar niet voor lang!"

Het is dan ook niet gek dat hij voor Twitter kiest om met zijn kiezers te communiceren. Twitter is ingericht op impulsiviteit, simpliciteit en uiterst geschikt voor controverse. Bovendien geeft Twitter hem de positie van de outsider ten opzichte van de mainstreammedia, een positie die hij ook politiek gezien graag kiest.

Ten slotte zijn Trumps uitspraken vaak overdreven of regelrecht leugenachtig (alternative facts): hij overdrijft met cijfers en hij noemt zowat alles amazing of beautiful. Dit hangt samen met de emotionaliteit van zijn retoriek. Ook als president blijft hij als een verontwaardigde actievoerder tekeergaan en handelt hij als daadkrachtige CEO van de Verenigde Staten. "We doen het fantastisch. We hebben de beste economie in de geschiedenis van ons land, de beste werkloosheidscijfers bij Afro-Amerikanen, hispanics en vrouwen ooit." (Interview met Sean Hannity 16/07/2018)

Dit betekent zeker niet dat Trump een nazi is. In Hitlers Duitsland was de nazitaal een schakel in de totalitaire staatsmachine. Trump richt zich juist tegen zijn eigen staat, met name tegen uitvoeringsorganisaties, zoals de FBI. Hij benadrukt zo eens te meer zijn outsiderpositie.

Toch kan men zich afvragen welke gevaren deze nieuwe politieke taal met zich meebrengt. Zijn we beland in een post-truth world? Waar meningen en feiten in elkaar overlopen? Waar de verontwaardiging het altijd wint van het verantwoordelijkheidsgevoel? Waar de president van het machtigste land op aarde zich gedraagt en spreekt als verongelijkte kleuter?

"De nepnieuwsmedia worden gek! Ze verzinnen verhalen zonder enige back-up, bronnen of bewijs. Veel verhalen die geschreven zijn over mij, en de goede mensen rondom mij, zijn complete fictie. Probleem is: wanneer je klaagt, geeft je hen gewoon meer publiciteit. Maar ik klaag toch."

Trump spreekt, net zoals Hitler in de jaren 30, een nieuwe politieke taal. Deze nieuwe taal maakt een belangrijk deel uit van de constructie van zijn presidentiële identiteit en lijkt te staan voor een soort garantie dat hij als authentiek persoon de 'corrupte' en 'ineffectieve' politiek van Washington kan veranderen. Klemperer schreef in de LTI dat de versimpeling en overdrijving van de nazitaal leiden tot bedrog en verdoving.