Alcohol en haantjesgedrag: twee belangrijke boosdoeners bij verdrinkingsdood

Een 56-jarige Antwerpenaar in de E10-plas in Brasschaat, een 34-jarige Fransman in het kanaal Nimy-Blaton in Hensies (Henegouwen), een Antwerpse vijftiger in het Hongaarse Balatonmeer en een vijftiger in het water op domein Hazewinkel in Willebroek, alle vier kwamen ze deze week om door verdrinking. Behalve het Hongaarse geval– een zeiltocht op vakantie – gold telkens, al dan niet bewust: een zwem- of springverbod werd genegeerd.

Voorzichtigheid is altijd geboden bij dit soort sterfgevallen, omdat verschillende factoren een rol kunnen spelen, zoals sterke onderstromen en temperatuurlagen of een hartstilstand. "En de hoofdoorzaak blijft een gebrek aan zwemcapaciteiten", zegt professor Jan Bourgois (UGent), die onder meer reddend zwemmen doceert. "Het is zomer, iedereen zoekt afkoeling in het water, maar soms overschatten mensen hun eigen capaciteiten."

Mannen

In Nederland, waar de voorbije week een gelijkaardige incidentie aan verdrinkingsdoden opviel, wijst een forensisch arts evenwel op een gemene deler die vaak terugkomt: in 80 procent van de gevallen zijn mannen het slachtoffer, in ongeveer 40 procent speelde alcohol of drugs een bepalende factor. Het gaat om cijfers uit de regio Amsterdam, waar toxicologisch onderzoek een standaardprocedure is bij verdrinkingen. In internationaal onderzoek uit het Verenigd Koninkrijk of Australië komen ongeveer dezelfde cijfers naar voor.

In België zijn concrete cijfers niet voorhanden. Wanneer de wetsgeneesheer wordt opgeroepen is het nog steeds de magistraat die beslist of een uit- of inwendig onderzoek aan de orde is. In de Vlaamse en federale databanken worden verdrinkingsdoden dan ook gecatalogeerd volgens plaats (bad, zwembad of natuurlijk water), niet volgens oorzaak. Wel valt af te leiden dat mannen jaarlijks twee tot vijf keer zoveel in aanraking komen met verdrinkingsdood.

"Door haantjesgedrag bevinden ze zich sneller in situaties die hun petje te boven gaan", zegt Bourgois, en ook bij de Kustreddingsdienst van West-Vlaanderen (IKWV) vertelt men dat wanneer een redder in actie moet treden "het opvallend vaak om mannen gaat". De voorbije 35 jaar zijn er in de bewaakte zones evenwel geen verdrinkingsdoden meer voorgevallen.

Maar de tekortkomingen bij het zwemmen worden vaak geaccentueerd door alcohol, trekt Bourgois de lijn uit het internationale onderzoek door naar België. "Het is wellicht de tweede grootste oorzaak, omdat alcohol net zorgt voor die fatale zelfoverschatting." Naast de mentale beneveling, betekenen de fysieke gevolgen van alcohol ook een groter risico. "Alcohol vertraagt de bloedcirculatie naar de spieren, waardoor je nog sneller afkoelt en dat heeft in sommige verdrinkingssituaties een nefast effect", zegt forensisch arts Wim Van de Voorde (UZ Leuven).

Preventiecampagnes

Liggen de cijfers hoger dan vroeger? Neen, het aantal verdrinkingsdoden is sinds 1950 sterk gedaald, maar de lijn stagneert wel de laatste vijf jaren, zo valt af te leiden uit cijfers van het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid (WIV) die tot 2015 gaan.

Bij de IKWV durven ze de samenhang met alcohol evenwel niet als algemene tendens te bestempelen. "Het kan een factor zijn, maar als er buiten de bewaakte zones of reddingsdiensten een sterfgeval is, spelen andere zaken evengoed een rol. Vaak zijn het gewoon oudere mensen die een hartaanval krijgen of een beroerte", zegt woordvoerder An Beun.

Toch denkt Bourgois dat het nuttig zou zijn om preventiecampagnes op poten te zetten die zich specifiek richten op mannen tussen de 18 en de 35. "Alcohol en zwemmen is gewoon een uiterst slechte combinatie. Misschien is het verbieden van alcohol aan badplaatsen zelfs een piste, al ligt de eindverantwoordelijkheid altijd bij het individu."