Direct naar artikelinhoud
Geluksonderzoek

We zijn blijkbaar toch niet zo ongelukkig: "We denken onterecht dat problemen van nu vroeger niet bestonden"

Onderzoeker die al decennia het gelukspeil bijhoudt stelt vast dat we alleen maar gelukkiger worden
Beeld Charlotte Dumortier

‘Bijna de helft van de Belgen voelt zich eenzaam.’ ‘Steeds meer burn-outs, depressies en slapeloosheid.’ We lijken er niet gelukkiger op te worden. "Klopt niet", zegt de onderzoeker die al bijna een halve eeuw ons geluk meet. "We worden net gelukkiger."

We plakken aan onze schermen, lopen verloren in de liefde, die nu ook al een consumptieproduct is, staan stijf van de stress en gaan gebukt onder de prestatiedruk. Door digitale drukte en sociale competitie zijn we eenzamer dan ooit, slikken we meer antidepressiva en kunnen therapeuten het aantal geblutste zielen niet bijhouden.

Dat is, kort samengevat, een boodschap die we in kleine stukjes maar wel met de regelmaat van de klok te horen krijgen.

Het recentste voorbeeld is de conclusie van het Nationaal Geluksonderzoek dat vooral jonge Belgen zich vaak eenzaam voelen en dat liefst 46 procent van alle Belgen zich soms tot altijd eenzaam voelt.

Eenzaamheidsepidemie

Onderzoekers hebben het zelfs over de 'eenzaamheidsepidemie’. Professionals in de geestelijke gezondheidszorg komen geregeld met de waarschuwing dat ons gelukspeil crasht omdat we van elkaar vervreemden in deze individualistische, materialistische maatschappij.

Toch klopt het niet dat we almaar mistroostiger worden. Ruut Veenhoven, emeritus professor sociologie aan de Nederlandse Erasmus Universiteit, ziet in zijn onderzoek net het omgekeerde: de laatste decennia zijn we, recht evenredig met de vooruitgang, net gelukkiger geworden.

Ruut Veenhoven.

En Veenhoven weegt zwaar in deze kwestie. Hij houdt al bijna een halve eeuw de geluksstatus van bijna alle landen bij in de World Database of Happiness. Daarin kleven mensen een cijfer op de voldoening die ze in hun leven voelen.

Op basis van die massa gegevens ziet hij geen enkel bewijs dat ons geluk afneemt. “We worden veeleer gelukkiger. En er is een duidelijk verband tussen moderniteit en geluk. Mijn data tonen dat hoe welvarender een land is, hoe gelukkiger de mensen worden”, zegt hij.

'We worden juist gelukkiger, en er is een duidelijk verband tussen moderniteit en geluk. Mijn data tonen dat hoe welvarender een land is, hoe gelukkiger de mensen worden'
Ruut VeenhovenSocioloog Erasmus Univeristeit

Denemarken versus Tanzania

Zo staan de mensen het gelukkigst in het leven in welvarende landen als Denemarken (8,4), Zweden (7,8), Zwitserland (8), Nederland (7,8) en Duitsland (7,2), en zijn ze het minst gelukkig in de minst ontwikkelde landen, zoals Tanzania (2,5), Benin (3,0) en Kenia (3,7). In België ligt de score op ongeveer 7, maar er zit sinds 1975 wel geen stijging in. Daar heeft de onderzoeker niet meteen een verklaring voor.

Maar het is dus niet zo dat we steeds ongelukkiger worden. Hoe komt het dan dat we vaak het omgekeerde lezen, horen, denken en zeggen?

Veenhoven wijst op een gebrek aan degelijke informatie.

“Neem eenzaamheid”, zegt hij. “Dat zit in de menselijke conditie. Af en toe, zeker in onze jonge jaren, gaan we door periodes van eenzaamheid. Om echt goed te meten of we eenzamer worden, moet je mensen dus over langere periodes volgen, en dat gebeurt niet altijd. Ook weten we niet hoe het vroeger was. Er zijn geen data over eenzaamheid in de tijd van je grootmoeder. We denken vaak onterecht dat problemen van nu vroeger niet bestonden, omdat we de neiging hebben het verleden te romantiseren. De boodschap dat we ongelukkiger worden is dan ook niet nieuw.”

Diepzinniger

Ook de manier waarop we onze maatschappij organiseren leidt ertoe dat we nogal snel aannemen dat het slecht gaat en we met zijn allen ongelukkiger worden.

“We willen de samenleving verbeteren, en zien daarom vooral de problemen”, zegt Veenhoven. “Politici moeten zo werken en de media doen mee. Door die aandacht voor problemen verbeteren er dingen. Maar over die verbeteringen horen we veel minder. Politiek, media en actiegroepen hebben er weinig belang bij dat in de verf te zetten. 

'Om echt goed te meten of we eenzamer worden, moet je mensen over langere periodes volgen, en dat gebeurt niet altijd'
Ruut VeenhovenSocioloog Erasmus Universiteit

"In de wetenschap geldt eveneens dat goed nieuws geen nieuws is. Sociologen zoeken naar wat misloopt – ik had eerst moeite om mijn positieve conclusies gepubliceerd te krijgen. Bij burgers blijven dan vooral de vele negatieve boodschappen hangen.”

Veenhoven sluit zich ook aan bij de suggestie van filosoof Maarten Boudry, die stelt dat doemdenken aantrekkelijker is omdat het 'slimmer' en diepzinniger lijkt dan concluderen: het gaat geweldig en steeds beter.

Basisinkomen

Niet dat de onderzoeker eenzaamheid, slapeloosheid, depressie en andere symptomen (of oorzaken) van ongelukkig zijn ontkent. “Sommigen gaan daar gebukt onder. Het klopt ook dat het werk competitiever wordt. Maar voor de ene is dat negatief, de ander vindt dat spannend. Als je alles samen legt, blijken we toch gelukkiger dan voorheen”, zegt hij.

De combinatie van meer welvaart en meer vrijheid is de grote verklaring en weegt meer door dan negatieve evoluties. 

'Het klopt dat het werk competitiever wordt. Maar voor de ene is dat negatief, de ander vindt dat spannend'
Ruut VeenhovenSocioloog Erasmus Universiteit

Dat geld niet gelukkig maakt, is dus ook een mythe. “Er is een basisinkomen nodig om je gelukkig te voelen. Daarnaast zijn we  vooral gelukkig als we zelf kunnen kiezen hoe we ons leven inrichten. Dat betekent wel keuzestress, maar uiteindelijk komen daardoor meer mensen in een leven terecht dat bij hen past. 

"We zien dat koppels zonder kinderen bijvoorbeeld een tikje gelukkiger zijn, mogelijk omdat kinderen voldoening geven, maar ook de vrijheid beknotten. Het geluk piekt bij de eerste zwangerschap, maar zakt dan snel weer. Maar vroeger was geen kinderen hebben nauwelijks een optie.” 

Psychiater Dirk De Wachter (KU Leuven) sluit zich aan bij Veenhoven, maar benadrukt een grote paradox. "We worden inderdaad gelukkiger, en in landen met de grootste welvaart en sociale gelijkheid zijn mensen het gelukkigst. Maar dat gaat gepaard met een steeds grotere nood aan geestelijke gezondheidshulp. De vraag daarnaar is erg groot in de meest gelukkige landen. We ervaren triomfantelijk meer geluk, maar als het misgaat, lijken we sneller dieper in de put te belanden."

'Er is een grote paradox. We ervaren triomfantelijk meer geluk, maar als het misgaat, lijken we sneller dieper in de put te belanden'
Dirk De WachterPsychiater KULeuven