Videospeler inladen...

Jan Van Rijswijck, de "populairste liberaal op het Schoon Verdiep"

Deze week toert VRT NWS door Vlaanderen en Brussel, op zoek naar illustere burgemeesters uit een ver verleden. Straten, kastelen of andere markante bouwwerken zijn onze gids. Onze eerste halte is de Jan Van Rijswijcklaan in Antwerpen, genoemd naar burgemeester Jan Van Rijswijck (1892-1906), oftewel "onze Jan".

De Jan Van Rijswijcklaan is een van de belangrijkste invalswegen naar het centrum van Antwerpen. De naam zal allicht vertrouwd klinken bij onder meer trouwe bezoekers van de jaarlijkse Boekenbeurs, Antwerp Expo ligt namelijk langs de Van Rijswijcklaan.

Oudere lezers zullen misschien ook de link leggen met het legendarische Radio 2-programma "Vragen staat vrij". Luisteraars konden een briefje schrijven naar de redactie op de Jan Van Rijswijcklaan, Lutgart Simoens presenteerde er op 30 mei 1993 haar laatste uitzending (zie video in artikel).

De residentiële laan - gesierd door statige herenhuizen - werd vanaf 1909 in een eerste fase aangelegd. In 1910 werd gekozen voor de naam "Jan Van Rijswijcklaan", ter ere van de liberale oud-burgemeester en jurist Van Rijswijck die 4 jaar eerder gestorven was. 

(Lees verder onder kaart en video)

Videospeler inladen...

"Vivat onze Jan"

De link met "Vragen staat vrij" is kennelijk niet eens zo ver gezocht. Jan Van Rijswijck wordt namelijk beschreven als een bijzonder populaire burgemeester van de Scheldestad. "De populairste liberale burgemeester", luidde de kop van een artikel in Gazet Van Antwerpen een aantal jaar geleden.

Van Rijswijck was zo populair omdat hij dicht bij het volk stond. Hij werd wel eens "onze Jan" genoemd. "Om hem te spreken, moet ge niet de minste moeite doen",  klonk een eerder zeldzame positieve uitlating in het doorgaans satirische weekblad Tybaert de Kater aan het eind van de 19e eeuw,  of nog:  "een vlaamschen volksvriend". 

Een vlaamschen volksvriend

Jan Van Rijswijck maakte er als Vlaamsgezinde dan ook een punt van om in alle omstandigheden Nederlands te spreken, de taal van het "gewone volk" zeg maar. Al was hij een gematigde flamingant: Van Rijswijck promootte in de eerste plaats het Nederlands als volwaardige taal in het bestuur, gerecht en onderwijs in Vlaanderen en hekelde het gebruik van het Frans door de Vlaamse elite, ook binnen zijn eigen liberale partij. Maar tegen de aanwezigheid van het Frans en taalfaciliteiten voor Franstaligen in Vlaanderen had burgemeester Van Rijswijck geen bezwaar.

Ook zijn afkomst en persoonlijke omstandigheden speelden allicht een rol in zijn populariteit. Zo kwam hij niet uit een adellijke of traditioneel rijke familie. Bovendien werd hij op 16-jarige leeftijd al wees toen zijn vader Jan-Baptist stierf. Eind 1892 werd Jan Van Rijswijck op relatief jonge leeftijd - hij was toen 40 jaar oud - burgemeester van Antwerpen na het overlijden van burgemeester Leopold De Wael. Dat was overigens niet zo evident verlopen: hij werd aanvankelijk niet gesteund door de Franstalige Association Libérale die hem te Vlaams en te progressief vond.

(lees verder onder foto)

De "eerste sociaal liberaal"

Inderdaad: Jan Van Rijswijck was voor sommige traditioneel-liberalen te progressief, te links.  Zo werd destijds over hem geschreven als"Hij hangt naar de socialistische kant", weet historicus Lode Hancké, die echter ook de koloniale opvattingen van Van Rijswijck aanhaalt. Heden ten dage wordt Van Rijswijck gezien als een van de eerste sociaal-liberale politici in ons land. Zijn sociale insteek uitte zich bijvoorbeeld tijdens de grote (haven)stakingen: burgemeester Van Rijswijck wierp zich op als bemiddelaar en voorkwam een clash tussen de ordediensten en de stakers. 

Tijdens de jaren van het burgemeesterschap van Van Rijswijck werd verder ook onder meer het imposante Centraal Station van Antwerpen gebouwd en organiseerde de stad een wereldtentoonstelling. Van Rijswijck bracht ook als eerste een fusie met de randgemeenten ter sprake. Dé politieke kwestie was echter de uitbreiding van de haven.

De Antwerpse Meetingpartij, de katholieke regering in Brussel en koning Leopold II waren voorstander van de "Grote Doorsteek", waarbij de Schelde min of meer zou worden rechtgetrokken van de Kruisschans tot het Loodswezen. Van Rijswijck - met stadsingenieur Gustave Royers aan z'n zij - vond het plan te riskant en te duur. Hij nam het op tegen de grote coalitie van voorstanders en specialisten. Na jarenlange strijd kwam de Doorsteek er uiteindelijk niet.

(lees verder onder foto)

De Groote Doorsteek, zoals voorgesteld in een artikel uit "Ons Volk Ontwaakt" uit 1912

Ziek

Jan Van Rijswijck had tijdens een groot deel van zijn burgemeesterschap echter ook te kampen met een slepende ziekte, zo erg dat hij zijn ambt de laatste jaren nog maar zelden zelf actief uitvoerde. Op 5 juni 1906 zag hij zich genoodzaakt om ontslag te nemen. Enkele maanden later - op  23 september - blies hij zijn laatste adem uit in het landelijke Testelt. Zijn begrafenis ontlokte een ware volkstoeloop, een bewijs van hoe populair burgemeester Jan Van Rijswijck wel was geweest.

Videospeler inladen...

Meest gelezen