Noodhulpprogramma loopt vandaag af: "Voor de Grieken is de crisis het nieuwe normaal geworden"

De periode van die noodleningen, van de zogenaamde memoranda, loopt af op 20 augustus 2018. Onder meer Europees Commissaris Pierre Moscovici, ESM (Europees Steunmechanisme) voorzitter Klaus Regling en de Griekse premier Tsipras spreken van een succes en zeggen dat Griekenland nu weer op eigen benen kan staan. Een aantal indicatoren lijken daar inderdaad op te wijzen: de Griekse overheid is er de voorbije drie jaar in geslaagd om een flink begrotingsoverschot op te tekenen, de Griekse economie groeide lichtjes vorig jaar, en de werkloosheid zakte in juni 2018 onder de 20 procent voor het eerst in 8 jaar (bij jongeren onder 24 jaar ligt de werkloosheidsgraad nog wel op 42 procent). Er zou ook weer een lichte stijging zijn in het consumenten­vertrouwen en de Grieken geven voor het eerst sinds jaren wat meer geld uit dan het jaar voordien.

Deze cijfers zorgen voor een perceptie dat het de goede kant op gaat met Griekenland. En deze perceptie is hard nodig wanneer Griekenland weer gaat lenen op de financiële markten. Zolang daar het gevoel bestaat dat het land de leningen zal kunnen terugbetalen, kan Griekenland lenen tegen een redelijke rentevoet. In 2015 mocht het IMF volgens zijn statuten niet met Europa meestappen in een derde hulpprogramma voor Griekenland omdat de schuld niet duurzaam was zonder schuldherschikking. In 2018 zegt het fonds dat de schuld op middellange termijn nu wel leefbaar is – mede ook omdat Europa Griekenland meer tijd heeft gegeven om de schuld terug te betalen – maar dat er op lange termijn toch weer moet worden gekeken naar een schuldvermindering.

Hoewel het noodhulpprogramma afgelopen is en Griekenland geen hervormingen meer hoeft door te voeren in ruil voor geld, blijft het land wel onder versterkt toezicht staan. De Griekse regering heeft maatregelen moeten ondertekenen voor de periode van na 20 augustus. Zo zal er in januari 2019 weer in de pensioenen worden gesneden, voor de veertiende keer al, en verder heeft Griekenland toegezegd dat het een begrotings­overschot van 3,5 procent zal optekenen tot 2022, en nadien een begrotings­overschot van om en bij de 2 procent tot 2060. Er is geen enkel land ter wereld dat dit heeft weten te doen voor zo'n lange periode. Indien het streefcijfer niet wordt gehaald, zullen er nieuwe maatregelen moeten worden genomen. Wat neerkomt op verdere bezuinigingen, dit keer echter niet langer in ruil voor steun.

En er zijn een heleboel cijfers die erop lijken te wijzen dat het bijzonder moeilijk wordt om de streefcijfers effectief te halen. Zo steeg de openbare schuld van Griekenland in juni 2018 tot 345,3 miljard euro – goed voor een schuldgraad van meer dan 178 %. Enkel Japan heeft een hogere schuldgraad. De Grieken zelf staan voor meer dan 100 miljard euro in het rood bij de fiscus. Een groot deel van deze schulden zal nooit kunnen worden gerecupereerd omdat de schuldenaren ofwel failliet ofwel overleden zijn. De sociale­zekerheids­kassen hebben een gat van 33,8 miljard euro. Vele werkgevers en vooral zelfstandigen kunnen hun bijdragen aan de sociale zekerheid niet meer betalen.

De Griekse banken zitten ondertussen met een grote schuldenput, want vele mensen kunnen hun leningen niet meer afbetalen omdat ze de voorbije jaren ofwel werkloos zijn geworden ofwel hun inkomen met een kwart hebben zien dalen. In het kader van het derde noodhulpprogramma moesten de banken die niet-inbare leningen verkopen aan incassobureaus en hedge funds, om op die manier hun balans weer positief te krijgen zodat ze opnieuw leningen kunnen gaan verstrekken. Die incassobureaus en hedge funds zullen vanaf nu achter de wanbetalers gaan, en de vrees bestaat dat een heel aantal Grieken de komende jaren uit hun huis zal worden gezet.

150.000 Grieken hebben in 2017 besloten om hun erfenis aan de staat af te staan; omdat ze de belastingen die erop worden geheven, niet kunnen betalen. Executieverkopen van woningen moeten online gebeuren. Rijke Chinezen en Russen kopen in groten getale onroerend goed op in centraal Athene en vele panden worden beschikbaar gesteld voor AirBnB.

Crisis is het nieuwe normaal geworden voor de Grieken: de Griekse loonkosten zijn gezakt tot onder de helft van het gemiddelde van de eurozone. Een derde van de Griekse werknemers werkt parttime voor een gemiddeld brutoloon van 380 euro per maand. 230.774 kinderen groeien op in een gezin waar beide ouders werkloos zijn, en volgens recente cijfers van Eurostat groeit 40 procent van de Griekse kinderen op in sociale uitsluiting en armoede.  Er is een toename van depressies met 80 procent en een toename van zelfmoorden met 45 procent sinds het uitbreken van de crisis.

700.000 werknemers werken als freelancers op nulcontracten en alle zelfstandigen moeten 100 procent taks een jaar vooruit betalen, op basis van de inkomsten die ze het voorgaande jaar hadden. 40 procent van de vrije beroepen kunnen hun sociale bijdragen niet meer betalen. 224.000 bedrijven hebben de boeken neergelegd sinds 2009 en het ziet er niet naar uit dat die trend zal worden omgekeerd omdat de belastingdruk te hoog ligt.

Ondertussen vergrijst de Griekse bevolking. Volgens een studie van de thinktank Dianeosis zal de Griekse bevolking in 2050 krimpen met minstens 800.000 mensen en zal een derde van de bevolking ouder dan 65 zijn. Door de economische crisis denkt een jong gezin twee keer na voor het kinderen op de wereld zet. Momenteel zijn er 2.586.480 geregistreerde gepensioneerden op een werkende bevolking van 3,5 miljoen mensen. Griekenland telt officieel ongeveer even veel inwoners als België. Het gemiddelde pensioen, dat vaak de enige bron van inkomsten is voor 2 tot 3 generaties, ligt op 722,26 euro per maand. En dat zal dus nog verder worden ingeperkt omdat er minder geld in de pensioenkassen komt dan dat er buiten gaat. Ook deze trend zal zich verder doorzetten, omdat heel wat Grieken hun land verlaten om hun geluk elders te zoeken.

Volgens een rapport van de Bank van Griekenland uit 2016, hebben 427.000 Grieken hun land verlaten sinds 2008. Schattingen zeggen dat dit cijfer in 2018 is opgelopen tot meer dan 700.000. Waar het oorspronkelijk ging om een zogenaamde braindrain, kijken nu hoe langer hoe meer laagopgeleide Grieken naar het buitenland in de hoop daar een baan te vinden die hen een menswaardig bestaan kan garanderen. Vier op de tien Grieken hebben aangegeven niet meer terug te zullen komen naar het vaderland. Met dergelijke cijfers is het wel erg moeilijk om een land weer op te bouwen, en om een begrotingsoverschot te genereren dat is gebaseerd op economische groei, en niet op een loodzware belastingdruk, zoals nu het geval is. Oh ja, en de capital controls die in juni 2015, net voor het referendum, zijn opgelegd, zijn nog steeds van kracht, zij het iets minder strikt.

Premier Tsipras zegt nu dat zijn regering het land door het derde memorandum – zoals de noodhulpprogramma’s in Griekenland worden genoemd – heeft geleid, en dat er nu meer ruimte komt om een eigen beleid te voeren. De oppositiepartij Nea Dimokratia beweert dat Syriza er enkel in geslaagd is om een vierde memorandum over Griekenland af te roepen, waarbij geen noodhulp meer staat tegenover nieuwe bezuinigingen. Oppositieleider Mitsotakis vindt dat het tijd is voor een nieuw beleid en roept bijna dagelijks op tot verkiezingen. Hij heeft zijn naam tegen, want de Mitsotakis-clan is voor vele Grieken mee verantwoordelijk voor het beleid dat het land aan de rand van de economische afgrond heeft gebracht, laat staan dat de Grieken nog geloof hebben in hun politici.

Reden tot feest vieren, is er op 20 augustus 2018 in ieder geval niet: acht jaar van memoranda hebben geen fraai beeld achtergelaten. Griekenland is nu volgens cijfers van het IMF het vierde armste land van de Europese Unie. Grieken hebben het perspectief verloren op een betere toekomst. Desillusie en ontgoocheling leven bij grote delen van de bevolking. Het vertrouwen in de eigen politici is al een tijd weg, maar ook het geloof in Europa is tanend, want van de veelbesproken redding is in het dagelijkse leven weinig te merken.