Direct naar artikelinhoud
Class of 2000

Expeditie Robinson: het programma waaraan de hele televisiewereld schatplichtig is

Expeditie Robinson.Beeld Swa Van Damme

Expeditie Robinson, dat weldra zijn comeback maakt, werd gelanceerd in het jaar dat reality zijn onomkeerbare intrede maakte in Vlaanderen. Vandaag kun je moeilijk om de erfenis van het survivalprogramma heen, want van Blind getrouwd tot Ex on the Beach: iedereen is schatplichtig.

In de herfst van 2000 veranderde de Vlaamse televisie grondig en voorgoed, want op 3 september verscheen op Kanaal Twee het godslasterende Big Brother, een programma voor de voyeurs pur sang. Op VT4 deden ze het iets subtieler: na de Big Brother-achtige flop De bus gooide de zender hoge ogen met Expeditie Robinson. Daarin overleefden zestien Vlamingen en Nederlanders op een minimum aan maniok en krabvlees op een onbewoond eiland, en verzekerden door het spelen van proeven hun verblijf. Het voyeurisme was verpakt als een intense overlevingsstrijd, al was de kern van de zaak toch nog steeds "mensen kijken".

"Expeditie Robinson was een serieus spel", zegt televisie-expert Sofie Van Bauwel (UGent). "Het draaide rond een overlevingsstrategie, en het was zowel op sociaal als op psychologisch vlak informatief." Ook het imago van VT4 voer er wel bij: het 'schabouwelijke' Big Brother ving de schokken op van de goede smaak-brigade, terwijl Expeditie Robinson kon rekenen op heel wat bijval van de kwaliteitsmedia. De montagestijl, de storytelling en het ritme konden bekoren, en de twee presentators gingen David Attenborough achterna, als commentators van het leven op een onbewoond eiland. Désiré Naessens en Ernst-Paul Hasselbach hadden sowieso ook al journalistieke ervaring opgedaan toen ze aan het programma begonnen.

Beeld uit het eerste seizoen van Expeditie Robinson, met Ernst-Paul Hasselbach als een van de presentatoren.Beeld Swa Van Damme

"Je kon op het scherm zien dat er veel geld in dat programma was gestoken", zegt Koenraad Deridder, toenmalig directeur van VT4. Hij bestelde het Zweedse programmaformat, na een lange interne discussie over rechten en geld. "In het oorspronkelijke format was Expeditie Robinson een soort 'spel zonder grenzen' op het strand, maar dat vonden we saai. Bovendien moesten we ook conceptueel een andere kaart trekken dan De mol. We wisten dat de verhaallijnen sterk moest zijn, en dat het om de karakters moest draaien. Dus belden we naar de makers van Het leven zoals het is."

Enter producer Ludo Poppe, hoofd van het toenmalige productiehuis Kanakna. In de jaren 90 maakte hij met NV de wereld en de Het leven zoals het is realistische, pakkende reportages en human interest. Maar in de jaren 2000 werd zijn Kanakna het huis van Expeditie Robinson, Date café, Temptation Island, Mijn restaurant, Peking Express, Zo moeder zo dochter, De bevalling, De bachelor, The Block en nog ontelbaar andere reality-concepten.

In Knack verwoordde Poppe het succes van reality à la Robinson toen als volgt: "In het begin was het tv-toestel een venster op de wereld: mensen kenden hun buren nog en maakten geen verre reizen. Vervolgens werd televisie een venster op de buren: men werkte hard en had geld om te reizen, maar kende op den duur zijn buren niet meer. Dat verklaart het succes van al die human interest. Nu zitten we in een volgende fase: door het gemak waarmee de moderne mens kan leven, is hij van zichzelf vervreemd geraakt. Vandaar de vraag: wie ben ik?"

Eeuwenoud recept

Poppe injecteerde bij Expeditie Robinson hét geheime ingrediënt van elk goed realityprogramma, en het was exact waar het Big Brother aan ontbrak: een montagestijl die verhalend was, naast karakters die conflict opleverden. "Als je goed kan typecasten, dan maakt het verhaal zichzelf", dixit Van Bauwel.

Expositie-conflict-ontwikkeling: toon ons een tv-programma - fictie of non-fictie - dat vandaag de dag niet aan die pijlers voldoet, en wij tonen u een leugenaar. "In Blind Getrouwd kun je erg goed zien hoe belangrijk de keuze van de kandidaten is", vertelt Deridder. "Alleen is daar de research die wij achter de schermen deden, simpelweg geïntegreerd in het programma. Slim gezien."

Expeditie Robinson kabbelde nog zo'n tien jaar schier onveranderd voort, tot de laatste drie jaargangen bv's werden geïntroduceerd als kandidaten. Dat Anne De Baetzelier zo haar reputatie als onbevlekte tv-persoonlijkheid zag wankelen na een debacle over onbedekte uitwerpselen, Tanja Dexters dagenlang in een grot verbleef, of Iwein Segers ei zo na Tatiana Silva binnendeed tussen de palmbomen, kon de Vlaamse kijkers in 2012 uiteindelijk nog weinig schelen. Heeft het bv-format de successerie de nek omgedaan? Volgens Van Bauwel in ieder geval wel. "De sterrencultuur in Nederland is volledig anders dan hier. Daar werkt zoiets nog jaren. Maar Belgen zien liever gewone mensen."

'Hoe meer kopieën van het concept er worden gelanceerd, des te sneller raken de kijkers erop uitgekeken'
Koenraad Deridder, ex-directeur VT4

Volgen Deridder ligt het niet aan het falende concept. Volgens hem raakt elk goed tv-format na een tijdje uitgeput. "Innovation, duplication, saturation, failure: dat zijn nu eenmaal de regels van het vak. Hoe meer kopieën van het concept er worden gelanceerd, des te sneller raken de kijkers erop uitgekeken. Op een bepaald moment weet je als tv-maker dat je een concept moet laten rusten."

Zo gezegd, zo gedaan. Rond 2012 verdween een bepaald soort reality, samen met de eerste uitwassen van 'uitlachtelevisie', in Vlaanderen even op de achtergrond. Toch leek iedereen achter de schermen te weten dat het ooit een comeback zou maken.

Hoe te overleven?

"Tv is industriëler dan de meeste mensen beseffen", verklaart Deridder. "Producten worden in een licht veranderde vorm opnieuw uitgegeven, en als iets verslijt: dan wacht je gewoon tot er een nieuwe generatie is die het nog niet kent. Millennials moesten lang niets weten van de celebritycultuur, het moest allemaal iets politiek correcter, de BV-bladen gingen over de kop, alles moest natuurlijk en minimalistisch zijn. Maar op een zender zoals MTV werd ondertussen ook Ex On The Beach een gigantische hit. Het momentum is er weer. Expeditie Robinson werkt prima voor generatie Y én generatie Z."

Hoe te overleven?
Beeld Swa Van Damme

"Ik denk ook dat het dystopische element meespeelt", zegt Van Bauwel. "Hoe zal men overleven in een wereld die steeds harder wordt? Er zijn gigantisch veel mensen op de wereld die op dit moment die ook zonder veel hulpmiddelen 'op reis' zijn. Een survivalprogramma beantwoordt deels de vraag: 'Hoe zou ik dat aanpakken?'"

Het is in ieder geval wat kandidaten én presentatoren vandaag de dag nog overhouden aan hun deelname aan de eerste reeks: niets is nog vanzelfsprekend na Expeditie Robinson. "Ik werd me plots bewust van het feit dat het zot is dat ik constant toegang heb tot stromend water", vertelt Tommy Vuylsteke, ex-deelnemer. Ook presentator Désiré Naessens legt de nadruk op die ervaring. "Ik denk dat dat een belangrijke functie van het programma is", vertelt hij, "dat de kijker zijn westerse comfort in vraag stelt."

En dat zal in 2018 niet anders zijn. Wij zijn in ieder geval benieuwd hoe de nieuwe generatie Robinsons een visserbootje in elkaar knutselt zonder YouTube-tutorial.

Het nieuwe seizoen van Expeditie Robinson start begin september op VIER.