" ’t Kan verkeren": 400 jaar geleden overleed Bredero
Gerbrand Adriaenszoon Bredero schreef theater, liederen en gedichten in de Gouden Eeuw, de tijd ook van P. C. Hooft en Vondel. In Nederland wordt Bredero uitgebreid herdacht, 4 eeuwen na zijn overlijden op 23 augustus 1618. Volgens een nieuwe biografie heeft hij mogelijk zelfmoord gepleegd.
“Spaanse Brabander” of “De klucht van de koe”: het zijn toneelstukken die tot in de 20e eeuw nog werden opgevoerd. De schrijver is Gerbrand Adriaenszoon Bredero (1585-1618), over wiens korte leven maar weinig bekend is. Bekijk hier onder fragmenten uit een KVS-voorstelling uit 1969 met onder meer een piepjonge Hubert Damen, Chris Lomme en Janine Bisschops.
Bredero was erg productief, op korte tijd schreef hij honderden boertige, amoureuze en religieuze gedichten, liederen en een tiental kluchten, blijspelen en tragikomedies. “Zijn werk is concreet alledaags, maar tegelijk ook raadselachtig,” volgens de organisatie Bredero 2018, die hem onder de aandacht brengt bij de 400e verjaardag van zijn dood.
In Amsterdam ging Bredero in de leer als schilder, was een tijd belastingambtenaar en vaandrig van de schutterij. Hij begon al vroeg te schrijven en werd lid van een rederijkerskamer d’Eglantier. Met vrienden richtte hij een toneelvereniging op.
Zijn toneelstukken spelen onder gewone mensen in en om Amsterdam, zoals "De klucht van de koe", "De klucht van de molenaer", "Moortje" of de komedie "Spaanschen Brabander Jerolimo". Bredero voerde typetjes op met een heel eigen taalgebruik.
Bredero's lijfspreuk, die wij nu ook kennen en gebruiken was "'t Kan verkeren", ofwel: het kan veranderen, het leven is wisselvallig.
In Amsterdam vindt op 23 augustus een speciale herdenkingsavond plaats, met acteur Jules Croiset en schrijvers Joke van Leeuwen en Herman Pleij. Bredero blijft actueel, “ook in zijn tijd moest Nederland positie kiezen tegenover immigranten en kende de maatschappij winnaars en verliezers”, stelt de organisatie Bredero 2018.
De duistere kant van Bredero
Net nu verschijnt een biografie van Bredero door neerlandicus René van Stipriaan: “De hartenjager”. Volgens de auteur heeft Bredero mogelijk uit liefdesverdriet zelfmoord gepleegd. Dat zou blijken uit de donkere kant van zijn gedichten, theaterwerk en uit getuigenissen na zijn overlijden. Bredero was niet getrouwd en had een reputatie van losbol. Hij was verliefd op dichteres Maria Tesselschade.
Over zijn vroege dood is altijd veel gespeculeerd. Volgens Van Stipriaan was Bredero in 1518 voor Magdalena Stockmans gevallen, die evenwel met een Antwerpse koopman trouwde en naar Italië verhuisde. Hij stuurde haar volgend gepijnigd gedicht "Ogen vol majesteit" achterna:
Maer lieve oogjens Blij
en heught u niet aent wencken
en t'glueren van terzij
en t'loncken tegens mij
soo vriendelijck als vrij
nochtans in Vrijerij
heb ic noeijt willen dencken.
Ghy siet mijn lieffde in
met innerlijck medoogen
ic ken dat ic vriendin
u als mjin Ziel Bemin
doch eer ic meer begin
ghij sluijt mij uit u sin
en Bant mij van u Oogen.
Wie met vragen zit rond zelfdoding, kan terecht bij de Zelfmoordlijn op het gratis nummer 1813 en op de website www.zelfmoord1813.be.