Handelsoorlog met VS legt druk op Chinese sojateelt

Zhou Changshi bestiert elf immense akkers. Samen zijn die net zo groot als de provincie Noord-Holland, maar toch ziet de 53-jarige Zhou, als hoofd van het agrarische bureau van het landbouwcollectief Jiusan, geen extra ruimte voor sojabonen. "We zullen ons best doen er wat meer te zaaien", zegt Zhou. "Maar het sojabonenprobleem oplossen, daar heb ik een hard hoofd in."

En toch moet het, want China komt straks de tientallen miljoenen sojabonen tekort die altijd uit de Verenigde Staten kwamen. Vanaf het prille begin van de handelsoorlog heeft China gedreigd Trump te grazen te nemen met hogere importheffingen op soja, dat na vliegtuigen het belangrijkste Amerikaanse exportproduct naar de Volksrepubliek is. De Amerikaanse boeren, die meer dan 60 procent van hun oogst aan China verkopen, zijn namelijk grotendeels Trump-stemmers.

Sinds Beijing vorige maand 25 procent extra importheffing op soja invoerde heeft iedereen het ineens over die nederige boontjes, die de achilleshiel van het Chinese dieet blijken te zijn. Grote vraag: hoe komt China nu aan die tientallen miljoenen tonnen sojabonen die normaal uit de VS komen?

Brazilië en andere sojabonenexporteurs wrijven zich in de handen wegens de toegenomen belangstelling uit China. De Russen bieden Chinese boeren al landerijen in Siberië aan voor de verhuur en het Chinese ministerie van Landbouw bezweert op eigen bodem een miljoen hectare extra te kunnen vinden voor sojabonen. In april werd de boerenstand in Heilongjiang, de noordoostelijke provincie die bekendstaat als de graanschuur van China, al gemobiliseerd voor een ‘politieke taak’: zo veel mogelijk sojabonen verbouwen om de afhankelijkheid van de Verenigde Staten te verminderen. Maar boer Zhou laat het rumoer kalmpjes aan zich voorbijgaan, zegt hij. "Alles met sojabonen is nu een hype. Daar doen wij in Jiusan niet aan mee."

Andere planeet

Jiusan, een kraakhelder ministadje tussen uitgestrekte staatsboerderijen in Heilongjiang, noemt zichzelf sojabonenhoofdstad, goed voor 320 duizend ton soja per jaar. Nergens in China wordt zoveel soja verbouwd als hier, maar de handelsoorlog lijkt zich op een andere planeet af te spelen. Het gesprek van de dag gaat over dreigende hagelbuien of de beruchte bladrollermot.

"Meer soja zaaien? Ik zou niet weten waar ik het akkerland vandaan moet halen", zegt Zhou. De Chinezen mogen de sojaboon als eerste hebben gecultiveerd – een wapenfeit uit de 11de eeuw voor Christus – maar tegenwoordig komt 85 procent uit het buitenland. Van die soja wordt veevoeder of spijsolie gemaakt. China importeerde vorig jaar meer dan 95 miljoen ton, waarvan eenderde uit de Verenigde Staten. Die hoeveelheden kan China onmogelijk zelf verbouwen door een nijpend tekort aan landbouwgrond. Slechts 15 procent van de immense landmassa is geschikt voor akkerbouw, de rest is volgebouwd met steden en fabrieken, te droog, te nat of te hoog.

Nieuw overleg VS en China

Onderhandelaars van China en de VS gaan morgen weer met elkaar aan tafel om de handelscrisis te bezweren. Er wordt niet veel van verwacht. Het Witte Huis waarschuwde al dat president Trump niet moet worden ‘onderschat’. De VS verhoogden eerder de tarieven voor de import van staal en aluminium, daarna volgden nog extra importheffingen voor honderden andere Chinese producten. China nam wraak met hogere tarieven voor Amerikaanse producten, waaronder auto’s.

Tot de communistische revolutie in 1949 was Jiusan ook zo’n onherbergzame wildernis met wintertemperaturen van 40 graden onder nul. Er kon pas iets worden verbouwd nadat twee generaties pioniers de zwarte aarde met een enkele tractor en een overmaat aan socialistische geestdrift hadden ontgonnen voor staatsgeleide voedselproductie. De mythische strijd voor elke vierkante meter vruchtbare grond wordt eer aangedaan met pronkvelden, waar de gewassen extra strak in het gelid staan als achtergrondje voor groepsfoto’s.

Pan Guizhu (37) vindt het ‘zonde’ om het land dat zijn grootvader met bloed, zweet en tranen heeft ontgonnen te beplanten met een goedkoop boontje, alleen omdat Washington en Beijing elkaar in de haren vliegen. Amerikaanse bonen zijn genetisch gemanipuleerd en die blieft hij niet. "Hun planten brengen meer op en zijn immuun voor ongedierte, daarom is Amerikaanse soja zo goedkoop. Ik eet dat spul niet, laat staan dat ik het zaai en mijn eigen goede bonenras besmet door kruisbestuiving."

Jiusan-bonen zijn te ‘kostbaar’ om veevoer van te maken, zegt boer Pan. Ze zijn voorbestemd voor fluweelzachte tofu en zoete sojabonenmelk van het eigen merk Grote Noordelijke Wildernis. Wat Zhou betreft gaat de sojaverwerkende industrie eerst oude voorraden importsoja opmaken en alternatieven zoeken, zoals maïs en andere granen of pinda’s. Dat is veel gemakkelijker dan zijn landbouwgebied overhoop te gooien. Zhou: "Grotere oogsten afdwingen gaat niet."

Politieke campagnes

Boeren hebben geen goede herinneringen aan de tijd dat partijleiders vanuit een verre hoofdstad voorschreven hoe diep er moest worden geploegd en wat er gezaaid moest worden. "Eindeloze politieke campagnes hebben de productiviteit van 1957 tot 1978 doorlopend gehinderd", staat op de Jiusan-website. Achter die ene zin schuilen voedseltekorten, verspilde mankracht en hongersnood.

"Tegenwoordig geeft de markt de doorslag. Onze werknemers beslissen zelf wat ze zaaien", zegt Zhou. De meesten kiezen voor maïs: een gemakkelijk gewas met een goede prijs boven op het vaste basisinkomen van 135 euro per hectare bebouwde grond. De staatsfarm heeft meer dan 60 duizend mensen in dienst, die bij elkaar wonen in nette flatjes of villaparkjes met gezamenlijke perkjes. Daar mogen in de vrije tijd groenten voor eigen gebruik worden verbouwd, mits de planten onder manshoogte blijven. Anders wordt het rommelig en daar houden ze niet van in Jiusan. Overal staan joekels van landbouwvoertuigen – combines van John Deere. Niets rijdt zo lekker als zo’n machtige Amerikaanse combine, zegt boer Pan.

IJzeren wet

Agrarische innovaties, zoals sensoren en camera’s om de onafzienbare velden in de gaten te houden, worden gretig ingevoerd, maar er wordt niet getornd aan beproefde ouderwetse succesformules. Jiusan wordt geregeerd door de ijzeren wet van de vruchtwisseling. Het vierslagstelsel, waarbij jaarlijks wordt gewisseld tussen soja, maïs, tarwe en gerst om te voorkomen dat de grond uitgeput raakt, maakt het zo goed als onmogelijk om zomaar op grote schaal over te schakelen op sojabonen. Zhou: "Ik zei al dat de sojaproductie opvoeren niet zo gemakkelijk is als het lijkt."

De bonen staan er goed bij, constateert boer Pan. Terwijl hij zich verheugt op de oogst, blijven zijn Amerikaanse collega-agrariërs door de handelsoorlog waarschijnlijk met enorme hoeveelheden zitten. "Al zijn die Amerikanen ver van mijn bed, ze redeneren hetzelfde als ik. We zijn allemaal boeren: je geeft je hart en ziel aan je veld en je hoopt op de beste opbrengst."