Duitse buitenlandminister Maas: "Europa moet onafhankelijker worden van de VS"
Heiko Maas, de Duitse minister Buitenlandse Zaken, wil dat Duitsland en de EU zich onafhankelijker positioneren ten opzichte van de VS. In een opiniestuk in de zakenkrant Handelsblatt poneerde hij dinsdag zijn visie op een nieuwe Amerika-strategie, gebaseerd op grotere eigen verantwoordelijkheid en tegenwicht waar nodig.
Concreet stelt Maas onder andere voor haast te maken met het optuigen van een Europese defensie- en veiligheidsunie, wijst hij op de noodzaak van een Europees Monetair Fonds, en ook voor nieuwe belastingen op de omzet van Apple, Facebook en Google.
Bijzonder opvallend is zijn voorstel voor een eigen betalingsmechanisme, dat moet concurreren met het internationale betalingsnetwerk Swift en dat Europa onafhankelijker van de VS maakt. Zo’n systeem zou er volgens Maas ook voor zorgen dat ondanks de Amerikaanse sancties handel kan worden gedreven met Iran.
In een tijd dat in haast alle Europese hoofdsteden getobd wordt over de toekomst van de trans-Atlantische betrekkingen, zeker in de landen met een noemenswaardig handelsbelang in de VS, lijkt zo’n voorstel uit de mond van een Duitse minister niet heel bijzonder.
Breuk in buitenlandpolitiek
Maar in het licht van de Duits-Amerikaanse betrekkingen na 1945 is Maas’ pleidooi niets minder dan de aanzet tot een cesuur in de Duitse buitenlandse politiek. Binnen Europa was Duitsland Amerika’s trouwste bondgenoot, uit dankbaarheid voor de tweede kans die het land kreeg, en voor de Marshallhulp.
De Atlantische oceaan is breder geworden, schrijft Maas. Weemoedig memoreert de 51-jarige minister aan de tijd dat hij als student met cassettebandjes van Bruce Springsteen en The New York Trilogy van Paul Auster in zijn rugzak door de VS reisde.
'Als Europa meer verantwoordelijkheid neemt, zorgt het ervoor dat Amerikanen en Europeanen ook in de toekomst op elkaar kunnen vertrouwen'
Natuurlijk, ook Merkel heeft een aantal keer openlijk getwijfeld aan de betrouwbaarheid van Washington als bondgenoot. Maar met een concreet voorstel om de verhoudingen te herijken kwam ze niet.
Rode lijn
"Gebalanceerd partnerschap," heeft Maas de door hem gewenste verhouding tussen Europa en de VS gedoopt. Dat houdt in dat Europa moet erkennen dat het de VS nodig heeft, bijvoorbeeld op het gebied van defensie. Ook Maas pleit daarom voor een grotere Europese bijdrage aan de NAVO. "Als Europa meer verantwoordelijkheid neemt", schrijft Maas, "zorgt het ervoor dat Amerikanen en Europeanen ook in de toekomst op elkaar kunnen vertrouwen."
Op terreinen waar Washington het laat afweten, zoals in toewijding aan de VN, of aan het klimaat, wil Maas dat Europa in het ontstane gat springt, ook financieel. En als de VS ‘rode lijnen’ overschrijden, moet de EU duidelijker tegenwicht bieden, "hoe zwaar dat ook valt." Als voorbeeld van zo’n rode lijn noemt Maas fake news.
Daartoe rekent Maas ook aanhoudende tirades over het Duitse handelsoverschot – misschien niet een geheel toevallig gekozen voorbeeld, op de dag nadat bekend was geworden dat het Duitse handelsoverschot ook komend jaar een record bereikt.
'De overlappende waarden en belangen die onze verhouding twee generaties lang heeft bepaald, nemen af'
Dat overschot bestaat alleen wanneer je uitsluitend naar de handel in goederen kijkt, redeneert de Duitse sociaaldemocraat. Worden ook diensten meegerekend, dan hebben de VS een overschot en Europa een tekort. "Oorzaken daarvan zijn de miljardenwinsten die Europese dochters van internetgiganten als Apple, Facebook en Google jaarlijks overmaken naar Amerika."
Verder dan Trump
Hoewel Maas’ minachting voor Trumps politiek duidelijk uit het stuk valt af te lezen, maakt hij duidelijk dat het verder gaat dan de president alleen. Hij wijst erop dat de VS al onder Obama begonnen zijn de blikrichting van Europa weg te draaien, richting Azië. "De overlappende waarden en belangen die onze verhouding twee generaties lang heeft bepaald, nemen af."
In Duitsland werd overwegend instemmend op Maas voorstel gereageerd, maar Merkels kanselarij reageerde wat korzelig. Haar voorlichter noemde het "een belangrijk stuk", maar "een mening en geen beleidspapier." Door verschillende kranten wordt Maas stuk dan ook geïnterpreteerd als een slag in de altijd bestaande concurrentie tussen een bondskanselier en een minister van Buitenlandse Zaken in de zeggenschap over het buitenlands beleid.