Hoe de Beierse CDU met veiligheid de ruk naar rechts wil voorkomen
De CSU regeert in Beieren met een absolute meerderheid. Hier komt na de deelstaatverkiezingen van zondag vrijwel zeker een eind. De partij probeert te redden wat er te redden valt met een campagne die gaat over veiligheid.
Paul von Hindenburg, de laatste rijkspresident van de Weimarrepubliek en de man die in 1933 Adolf Hitler tot kanselier benoemde, kijkt vanuit zijn bladderige gouden lijst neer op het gezelschap aan tafel. Daar zitten zestien mannen en twee vrouwen uit de omgeving van het Beierse stadje Landshut. Naast de deur van het folkloristische etablissement, waar serveersters in dirndl’s in en uit ruisen met dienbladen vol bier, staat de blauwe banier van de CSU.
Lokaal politicus Hermann Vogelsang heet iedereen welkom "bij deze informatieve en spannende campagneavond over binnenlandse veiligheid". Dat met ‘binnenland’ niet Duitsland, maar Beieren wordt bedoeld, spreekt voor zich. De toehoorders, veelal gestoken in klederdrachtjasjes met donkergroene boorden, applaudisseren.
De Christlich-Soziale Union, het conservatievere zusje van de CDU, is in het buitenland vooral bekend door partijvoorzitter en minister Horst Seehofer, de koppige kwelgeest van Angela Merkel. In de Beierse heimat regeert de CSU sinds 1949 vrijwel altijd met een absolute meerderheid. Maar na de deelstaatverkiezingen op 14 oktober komt aan dit tijdperk van democratisch gelegitimeerde alleenheerschappij vrijwel zeker een einde. De CSU zal op z’n minst met een coalitiepartner moeten gaan regeren.
De CSU is in het buitenland vooral bekend door partijvoorzitter en minister Horst Seehofer, de koppige kwelgeest van Angela Merkel
In de peilingen zijn de christensocialen afgezakt naar 35 procent en wordt de partij van twee kanten belaagd. Op rechts uiteraard door de AfD, die op 12 procent staat. Maar de grootste dreiging komt, verrassend genoeg, van links: De Groenen staan virtueel op 17 procent en zouden daarmee de tweede partij worden.
De CSU probeert te redden wat er te redden valt met een campagne die vooral gaat over het onderwerp dat de Beierse regering het hoogst in het vaandel had: binnenlandse veiligheid. De afdeling Landshut heeft voor dit onderwerp ‘een zwaargewicht’ weten te strikken, zegt Hermann Vogelsang, trots wijzend op een kleine man die haastig een laatste hap van zijn schnitzel wegkauwt. Manfred Ländner (60) is voorzitter van de commissie Binnenlandse Zaken in het Beierse parlement. "Maar vroeger was hij net als ik politieagent", zegt Vogelsang. Ländner knipoogt.
Grootste politieapparaat
Veel Duitse deelstaten hebben de afgelopen jaren stevig in de politie geïnvesteerd, naar aanleiding van de terroristische aanslagen in Europa, en uit vrees voor chaos na de komst van ruim een miljoen vluchtelingen. Beieren investeerde het meest. Met 12 miljoen inwoners hebben de zuiderlingen de op een na grootste Duitse deelstaatbevolking, maar het grootste politieapparaat. Noordrijn-Westfalen heeft 17 miljoen inwoners, maar aanzienlijk minder agenten.
(Lees verder onder de foto)
"De CSU staat altijd achter de politie", zegt Ländner, die inmiddels voor het Hindenburgportret staat. De kroon op het regeringsstreven naar een "krachtige politiemacht" is de in mei vernieuwde politiewet, waarin de opsporings- en observatiemogelijkheden ruimer zijn dan ze na 1945 ooit waren. Was er voorheen een concrete verdenking nodig om iemands DNA af te nemen of mobiele data te mogen doorspitten, nu mag dat ook wanneer de politie inschat dat er sprake is van een "dreigend gevaar."
De omstreden Beierse politiewet
In het federaal georganiseerde Duitsland heeft elk van de zestien deelstaten een eigen politieapparaat, naast de overkoepelende Bundespolizei, die verantwoordelijk is voor grensbewaking en grote evenementen. Als gevolg hiervan heeft elke deelstaat ook een eigen politiewet, het zogenaamde ‘Polizeiaufgabengesetz’ (PAG). Die wet moet geregeld worden vernieuwd.
De komende tijd moeten alle Duitse deelstaten hun politiewet aanpassen, vanwege de nieuwe EU-wetgeving over de bescherming van data en omdat het hoogste gerechtshof heeft bepaald dat de juridische kaders voor observatie- en opsporing wat mogen worden verruimd. Dat laatste is gebeurd nadat de binnenlandse veiligheidsdienst daarop had aangedrongen.
Binnen de nieuwe juridische kaders gaat Beieren een stuk verder dan de andere deelstaten die hun politiewet al hebben aangepast. Het grootste bezwaar van critici tegen de Beierse politiewet is de introductie van het begrip ‘dreigend gevaar’, dat uit de koker komt van Hans-Georg Maassen, de inlichtingenchef die inmiddels het veld heeft moeten ruimen vanwege zijn uitspraken over het rechtse geweld in Chemnitz.
Om verdachte personen te observeren moest er tot nu toe sprake zijn van ‘concreet gevaar’, bijvoorbeeld aanwijzingen voor het voorbereiden van een aanslag. Nu mag dit ook als er sprake is van een abstracter, ‘dreigend gevaar’, dus als iemand bijvoorbeeld wel lange tijd verdacht gedrag vertoont, maar er geen concrete aanwijzingen zijn dat hij een aanslag voorbereidt. Zo’n iemand mag ook tot drie maanden gevangen worden gehouden – overigens alleen nadat een rechter zich over de zaak heeft gebogen.
Het protest tegen de politiewet heeft ook tot veel indianenverhalen geleid, zoals het gerucht dat elke politieagent in Beieren vanaf nu handgraten op zak heeft. Dat klopt niet.
Kritiek
De kritiek op de wet is groot. Dit voorjaar gingen 30 duizend mensen in München de straat op om te protesteren tegen de ‘CSU-politiestaat’. "Een gotspe!", foetert Ländner. En al snel gaat het in het zaaltje in Landshut over de linkse oppositie. Met name over de Groene concurrenten, die de CSU "in de AfD-hoek proberen te drukken". Ten onrechte: "Alleen maar omdat wij na de chaos van 2015 zijn begonnen met het herstellen van recht en orde."
Het ingewikkelde aan het veiligheidsverhaal van de CSU is dat Beieren bepaald geen gevarenzone is. Statistisch gezien is het zelfs het veiligste stuk Duitsland. Jaar op jaar loopt het aantal misdaden terug. Wel zijn immigranten er, zo staat te lezen op de website van de Beierse overheid, sinds een paar jaar oververtegenwoordigd in de criminaliteitsstatistieken.
"Al met al staat Beieren er uitstekend voor", zegt ook Ländner. Het probleem is volgens hem dat mensen dat vanzelfsprekend zijn gaan vinden. Dan met opgeheven vinger: "Dat is het niet, het is het gevolg van een jarenlange consequente veiligheidspolitiek! Daarom bestaan er in Beieren geen probleemwijken, zoals in Berlijn. ‘Nóg niet’." In het veiligheidsverhaal van de CSU gaan trots en angst hand in hand.
Sicherheitswacht
Zo ook in in Neurenberg, na München de grootste stad, waar Gabriele Jokiel (49) en Micha Jahn (43) patrouilleren door het Rechenbergpark. Hun uniformjassen hebben ze vanwege de nazomerhitte over de arm gevouwen. Jokiel en Jahn zijn geen agenten. Ze zijn lid van de Sicherheitswacht, een politiehulpdienst die een beetje doet denken aan de Nederlandse BOA’s. Ze patrouilleren in woonwijken, parken en in de buurt van asielzoekerscentra. Daar verdienen ze 8 euro per uur mee.
De Sicherheitswacht is flink uitgebreid in 2016, toen Beieren in een week opgeschrikt werd door twee relatief kleine terroristische aanslagen met een radicaal islamitisch motief, beide vlakbij Neurenberg. In Würzburg ging een 17-jarige vluchteling treinreizigers te lijf met een bijl en in Ansbach bracht een zelfmoordterrorist een bom tot ontploffing, waarvan hijzelf het enige dodelijke slachtoffer was.
Het meest enerverende moment van de patrouille vandaag is de vondst van een verlaten roze schooltas, die bij navraag eigendom blijkt van het meisje dat verderop in de zandbak speelt. "Wij zijn er om op verdachte situaties te wijzen en burgers een veilig gevoel te geven", zegt Jokiel. "Als het serieus wordt, schakelen we de politie in."
'Wij zijn er om op verdachte situaties te wijzen en burgers een veilig gevoel te geven'
Micha Jahn is Sicherheitswacht geworden omdat "het klimaat op straat" hier de afgelopen jaren is verruwd. Hij somt op: "Geluidsoverlast van groepen jonge mannen, openbare dronkenschap, mensen die levensgevaarlijk over de stoep fietsen. Toen ik nog geen Sicherheitswachter was, had ik er een dagtaak aan om medeburgers te corrigeren of aangifte te doen." Collega Jokiel zegt dat de meeste Neurenbergers blij zijn als ze voorbij wandelen. "Maar ze vragen ook weleens of we niets beters te doen hebben."
Wanneer wordt de nadruk op veiligheid symboolpolitiek, of zelfs stemmingmakerij? Met die vraag worstelt de CSU in Beieren de afgelopen maanden, vooral op het snijvlak van veiligheids- en migratiepolitiek.
"Geen partij rechts van CSU"
Recht en orde juicht de CSU-achterban toe, een asielpolitiek die strenger is dan die van Merkel ook. Maar toen Horst Seehofer vorige maand na de rellen in Chemnitz zei dat in Duitsland "migratie de moeder van alle problemen is", leverde dat een paar strafpunten op in de peilingen. Dus verkondigde de Beierse minister-president Markus Söder vorige week publiekelijk dat hij het van de AfD geleende neologisme ‘asieltoerisme’ voortaan niet meer zou gebruiken.
In Landshut herinnert Manfred Ländner aan het oude adagium van CSU-coryfee Franz Josef Strauss: rechts van de CSU mag geen nieuwe partij ontstaan, daarom moet de CSU de rechterflank afdekken, zonder zelf te diep in het rechtse spectrum af te glijden. Dat is geen gemakkelijke missie in deze tijd, resumeert lokaal politicus Vogelsang later in zijn dankwoord. En dan, ironisch naar Merkel: "Aber wir schaffen das."