D-Day voor May: Iedereen zegt 'no', terwijl het wachten is op een 'yes'

Dan is er nu eindelijk een deal. Oh nee, toch niet. Wat we kunnen melden is een deal op technisch niveau. Oh nee, toch niet. Er is nog geen deal, maar wel bijna. Er is nog helemaal geen deal!

Als er deze week geen akkoord komt, en die kans is groot, gaan we in november praten over hoe we ons kunnen voorbereiden op een keiharde brexit.

De verwarring en de onzekerheid zijn groot, niet alleen in Brussel en Londen, maar ook in alle andere hoofdsteden van de Europese Unie. En daarbuiten, want de hele wereld kijkt toe hoe de spanning zich almaar verder opbouwt in dit hoofdpijndossier zonder weerga. Dat kan ook bijna niet anders, want wat er op tafel ligt is niet zomaar iets: het vertrek van de Britten uit de Europese Unie.

Vanaf het moment dat de eilanders zich in een referendum met een nipte meerderheid uitspraken voor een brexit (iets meer dan twee jaar geleden, op 23 juni 2016), buigen politici en ambtenaren zich over de vraag hoe dit zo soepel mogelijk kan verlopen. En al iets meer dan twee jaar blijkt dat het woord ‘soepel’ hier totaal niet van toepassing is. Een Brusselse diplomaat schetst dat in de volgende bewoordingen: “De Britten dachten dat wij vanwege bewezen diensten en onder grote druk wel zouden gaan bewegen en hebben steeds hoog ingezet: ‘This is it. Take it or leave it.’ Dat was ook voortdurend de boodschap van Londen voor de eigen bevolking. Maar voor ons is het heel simpel: wij vertrekken niet, júllie vertrekken.”

Lees ook ‘Noord-Ieren faliekant tegen terugkeer van harde grens’.

Ongenadig

Intussen tikt de klok ongenadig door. Op 29 maart 2019, zo is de afspraak, moeten de Britten de deur achter zich dichttrekken. Maar er is niemand meer die er rekening mee houdt dat dit heel zachtjes gebeurt en dat er geen ruiten sneuvelen. De problemen en de onduidelijkheden die nu nog steeds op tafel liggen, zijn daarvoor te groot. Voor beide kampen. Wat gebeurt er met de grenscontroles? Krijgen we weer wachtrijen? Wat betekent welk akkoord dan ook bijvoorbeeld voor de haven van Rotterdam. Hoe zit het met mensen uit de EU die in Groot-Brittannië wonen, en andersom? Hoeveel geld moeten de Britten eigenlijk terugbetalen (tientallen miljarden, zo lijkt het)?

Het belangrijkste probleem om überhaupt tot een akkoord te komen, is Noord-Ierland. Dat hoort bij het Verenigd Koninkrijk, maar grenst aan de Ierse republiek. Het is niet zomaar maar een grens, maar eentje van 500 kilometer lang, met zo’n 275 grensposten. Voor beide partijen is het onacceptabel dat er hier weer slagbomen en douaniers komen.

Maar ja, als de Britten uit de EU willen, moeten ze ook weer grenscontroles gaan invoeren. Anders kan iedereen zomaar in- en uitlopen en dat was nou net een van de redenen waarom zoveel Britten voor de brexit stemden. Tegelijkertijd wil de EU ook zeker weten dat de goederen die binnenkomen aan alle veiligheids- en kwaliteitseisen voldoen. Bij een open grens is daar natuurlijk geen sprake van.

Geen enkele grens

Het laatste voorstel van de EU is dat Noord-Ierland in de Europese markt en de douane-unie blijft, maar de rest van het Verenigd Koninkrijk niet. Dat betekent dus dat er geen controles zijn tussen de beide Ierlanden, maar wel tussen Noord-Ierland en het VK. De Britse premier Theresa May is hier kort over: ‘No'. Zij wil dat het VK voorlopig nog in de douane-unie blijft, en over de einddatum spreken we dan later nog. Maar dit stuit weer op bezwaren van de belangrijke groep overtuigde Brexiteers in haar eigen regering en partij: “Dan hadden we dus net zo goed in de EU kunnen blijven. En dat willen we niet.” Ook hier dus een ‘no’.

Arlene Foster, de leider van de Noord-Ierse Unionisten, bewandelt een andere weg om tot een ‘no’ te komen. Eerst door te benadrukken dat ze in principe heel graag ‘yes’ wil zeggen, maar alleen als er geen enkele grens is tussen beide delen van het koninkrijk. Premier May kan haar niet zomaar negeren, want de Democratic Unionist Party van Foster heeft haar kabinet aan een meerderheid geholpen.

Kortom: Theresa May kan op dit moment geen kant op, ze is deze week zonder twijfel de minst te benijden politiek leider van Europa. En haar EU-collega’s spelen het keihard. Als er op de top van morgen en donderdag geen ‘maximale vooruitgang’ is geboekt op dit onderdeel, dan wordt er op de volgende top in november helemaal niets ondertekend. De Franse president Macron liet zelfs al weten dat hij dan niet eens komt, als er deze week geen doorbraak is.

Dezelfde Macron kon het onlangs ook niet laten om zich op z’n allerliefst te laten ontglippen dat de Britten ‘zeker’ in de EU mogen als ze zich nog bedenken. Dat was duidelijk bedoeld voor Britse consumptie, omdat daar een serieuze discussie woedt over het houden van nóg een referendum.

Er kunnen deze week drie dingen gebeuren.

1. Er komt inderdaad een doorbraak en dan gaat iedereen aan de slag voor een ‘zachte’ brexit op 29 maart volgend jaar. Dat zou op twee manieren kunnen: volgens het Canadees model (los van de EU, maar wel met een vrijhandelsakkoord) of het Noors model (los van de EU, maar wel in de interne markt en de douane-unie). De kans op zo’n doorbraak wordt in elk geval voor deze week klein geacht. Maar je weet maar nooit.

2. Er komt geen doorbraak en iedereen is elkaar zo zat dat we afstevenen op een ‘harde’ brexit. Dat betekent dat er geen afspraken worden gemaakt en dat de relatie vanaf 1 april volgend jaar weer helemaal opnieuw moet worden opgebouwd, met alle chaos en torenhoge kosten van dien. Nederland maakt zich inmiddels al op voor zo’n scenario, onder meer door fors meer douaniers aan te nemen, want de tijd begint te dringen. ,,Niet alles is eind maart klaar”, zei premier Mark Rutte eerder. ,,Maar wel klaar genoeg voor een harde brexit.”

3. Er komt een tussenoplossing. De onderhandelingen gaan min of meer gewoon verder, de Britten stappen op 29 maart uit de Unie en de overgangsperiode van 21 maanden die toch al was ingepland om een en ander soepel te laten verlopen, wordt stiekem oneindig. Er zijn inmiddels mensen in Brussel die daar hun geld op zetten.

De ogen zijn nu gericht op Theresa May. Voorafgaand aan het officiële diner van morgenavond moet ze volgens het programma een speech houden voor haar 27 collega’s. Als die goed valt, dan is er nog lucht. Zo niet, grote kans dat de top van november een ‘no-deal-top’ wordt.