Xavier Piron

Het cordon sanitaire, wat is dat? Waarom een 35 jaar oude term (alweer) brandend actueel is

Wordt 2024 het jaar waarin het cordon sanitaire rond het Vlaams Belang doorbroken zal worden? Voor wie het bij de term "cordon sanitaire" in Keulen hoort donderen, is er dit stuk. Wat is het, van waar komt het en welke impact heeft het gehad? Enkele grote vragen voor jou beantwoord. 

1. Een cordon saniwat?

Veehouders krijgen het al koud als iemand de term 'cordon sanitaire' laat vallen. Hij impliceert zieke koeien, varkens of kippen, waarrond een isolerende schutskring moet worden gelegd om andere dieren en/of veeboerderijen niet te besmetten. 

Maar in de politieke betekenis van het woord gaat het dus om een afspraak een partij te isoleren van de macht, zodat die haar beleid niet zou kunnen doorvoeren. In ons land ligt er al zowat 35 jaar een 'cordon sanitaire' rond het Vlaams Blok, nu het Vlaams Belang.

Wie die vrij brute link tussen het jargon in de veehouderij en de politiek gelegd heeft? Bij politici gaan doorgaans vertwijfeld de handen omhoog als die vraag wordt gesteld. Vermoedelijk komt de term uit de koker van onderzoeksjournalist Hugo Gijsels, die intussen al bijna 20 jaar overleden is. Hij schreef in de jaren 80 en 90 volop over de opgang van extreemrechts in ons land.

De term heb ik altijd nogal ongelukkig gekozen gevonden. We hebben het hier tenslotte nog altijd over mensen

Politicoloog Herwig Reynaert (UGent)

Hijzelf vertelde ooit dat hij als moderator op een congres van de Jongsocialisten een "schutskring" rond het Vlaams Belang had geopperd. Dat later vooral de term "cordon sanitaire" werd gebezigd, is volgens hem wel de keuze geweest van toenmalig Agalev-coryfee Jos Geysels.

"De term heb ik altijd nogal ongelukkig gekozen gevonden", vertelt politicoloog Herwig Reynaert (UGent). "We hebben het hier tenslotte nog altijd over mensen."

BEKIJK - Uit ons beeldarchief: zo kijken de hoofdrolspelers van toen terug op het ontstaan van het cordon sanitaire:

Videospeler inladen...

2. Wanneer en vooral waarom werd die "schutskring" bij ons ingevoerd?

Eind jaren 80 maakte het extreemrechtse Vlaams Blok forse opgang, in de eerste plaats in Antwerpen. De partij, die pas veel later voor racisme werd veroordeeld, gebruikte toen een openlijk discours van ongelijkheid tussen mensen. 

Onder impuls van Jos Geysels maakten de andere politieke partijen in die periode een duidelijke afspraak, volgens Geysels zelf nauwelijks enkele regels lang. Die zijn bovendien makkelijk samen te vatten in 1 zin: ze zouden op geen enkel politiek niveau samenwerkingen met het Vlaams Blok afsluiten.

Het probleem is dat politieke partijen en de media destijds veel te weinig hebben uitgelegd waarom dat cordon sanitaire bestond

Politicoloog Herwig Reynaert (UGent)

Een eerste 'officiële' stap naar zo'n cordon was een heuse resolutie in het Vlaams Parlement in 1992, die zich fors afzette tegen het toen nog 'verse' 70-puntenplan van het Vlaams Blok. Daarin stonden 70 radicale maatregelen om de instroom van asielzoekers te stoppen en om te keren, en om het 'eigen volk eerst'-beleid van de partij waar te maken. In de parlementaire resolutie stonden onder meer verwijzingen naar de Europese Verklaring voor de Rechten van de Mens. 

Hoewel het Vlaams Blok na zijn veroordeling in 2004 vervelde tot het Vlaams Belang, hielden de partijen tot vandaag dat cordon sanitaire in stand. Belangrijke kanttekening wel: N-VA is als partij bijna 10 jaar jonger dan het oorspronkelijke cordon sanitaire en heeft dus nooit formeel verklaard dat ze nooit een coalitie zal vormen met Vlaams Belang.

BEKIJK - Uit ons beeldarchief: zo kijken de hoofdrolspelers van toen terug op het ontstaan van het cordon sanitaire:

Videospeler inladen...

3. Welke impact heeft het cordon gehad?

Er is de voorbije jaren met vlagen hevige discussie geweest over het cordon sanitaire. Want jarenlang kon die afspraak tussen politieke partijen de opgang van het Vlaams Blok/Belang niet stuiten. "Het probleem is dat politieke partijen en de media destijds veel te weinig hebben uitgelegd waarom dat cordon sanitaire bestond", vindt Reynaert. "Ze wilden niet 'zomaar' niet samenwerken natuurlijk. Die reden is te weinig aan bod gekomen."

Elke politieke partij heeft het recht om ervoor te kiezen niet samen te werken met bepaalde partijen. Als zij een meerderheid kunnen vormen, is daar niks ondemocratisch aan

Politicoloog Herwig Reynaert (UGent)

Het Vlaams Belang heeft het cordon altijd bestempeld als 'ondemocratisch', maar dat vindt Reynaert onzin. "Elke politieke partij heeft nu eenmaal het recht om ervoor te kiezen niet samen te werken met bepaalde partijen. Als zij een meerderheid kunnen vormen, is daar niks ondemocratisch aan."

Het cordon heeft voor zij die er zich aan houden ook altijd het gewenste effect gehad: Vlaams Belang-mandatarissen hebben tot dusver geen toegang gekregen tot een uitvoerend mandaat. "Het Vlaams Belang heeft daarentegen in de voorbije 35 jaar wel items op de politieke agenda kunnen plaatsen en zo grote impact gehad. Het is dus ook niet dat ze door dat cordon helemaal geen rol hebben gespeeld."

Archiefbeeld uit 1997.

Tegenstanders durven nochtans beweren dat het cordon het Vlaams Belang net belangrijker en groter heeft gemaakt. "Dat was toch eerder wisselend de voorbije jaren. Maar het klopt dat de partij vanuit een underdogpositie kon werken en dat oogst bij veel mensen sympathie. Bovendien speelde het Vlaams Belang altijd op items waar mensen van wakker liggen."

De politiek-technische paradox is overigens dat een groot Vlaams Blok/Belang achter een schutskring in de praktijk eigenlijk niet eens zo slecht is voor de andere partijen, observeert Reynaert. "Met een Vlaams Belang dat veel stemmen haalt, maar toch geen uitvoerend mandaat kan claimen, hebben andere partijen eigenlijk meer kans om deel te nemen aan de macht. Er is dan namelijk minder marge om een meerderheid te vormen, waardoor er vaak meer partijen nodig zijn in een coalitie."

Meest gelezen