Geurloos, kleurloos en dodelijk: wat is een CO-vergiftiging en hoe kan je die vermijden? 

Drie verschillende gevallen van CO-intoxicatie op heel korte tijd. Toeval? "Het kan natuurlijk toeval zijn", zegt Patrick De Cock van het Antigifcentrum. "Maar het koude weer van de laatste dagen kan er ook voor iets tussen zitten. De verwarming wordt opnieuw een tandje hoger gezet en dan komen er soms defecten aan de installatie aan het licht." 

Statistieken van het Antigifcentrum tonen dan ook dat er in de winter meer meldingen zijn van CO-vergiftigingen. "Bij de start van de winter start je de verwarmingsinstallatie opnieuw op en komen er soms gebreken aan het licht. We zien dat mensen in de winter - uit besparingsoverwegingen - gebruikmaken van bijverwarmingen op gas of petroleum. Dat is een element dat voor extra gevaar kan zorgen." 

Hoe kan je vermijden dat een CO-vergiftiging je zelf overkomt? Het Antigifcentrum geeft meer uitleg. 

Koolstofmonoxide of CO is een giftig gas. Het is een kleurloos, geurloos en smaakloos gas dat ontstaat bij de onvolledige verbranding van fossiele brandstoffen (gas, kolen, stookolie, benzine of hout).

Als je CO inademt, komt het in je bloed terecht. In de rode bloedcellen, die zuurstof transporteren, neemt het simpel gezegd de plaats van dat zuurstof in. Daardoor krijgen je organen minder zuurstof. Hoe meer CO zich opstapelt in je lichaam, hoe gevaarlijker. 

Je organen krijgen geen zuurstof meer, wat leidt tot orgaanfalen en - als er niet tijdig ingegrepen wordt - overlijden. En dat kan heel snel gaan, zeker bij acute vergiftiging.

Koolstofmonoxide (CO) komt van nature in het milieu voor door vulkaanuitbarstingen en bosbranden. De grootste "voortbrengers" van CO zijn echter andere bronnen:

• Andere branden dan bosbranden
• Huishoudtoestellen die werken op hout, kolen, gas, olie of petroleum (oven, fornuis…)
• Industrie
• Tabak
• Verkeer
• Verwarmingstoestellen die werken op hout, kolen, gas, olie of petroleum
• Warmwatertoestellen (boilers) die werken op hout, kolen, gas, olie of petroleum

CO is ook een afbraakproduct bij bepaalde lichaamsprocessen en wordt spontaan geëlimineerd. Het is dus normaal om een kleine hoeveelheid CO in je bloed te hebben. Voor niet-rokers is dat 1 tot 4 procent, voor verstokte rokers 7 tot 9 procent. Hogere gehaltes wijzen op een CO-vergiftiging. Er zijn twee vormen, een acute en een chronische vergiftiging.

Bij een acute vergiftiging word je in korte tijd blootgesteld aan een heel hoge CO-concentratie. In eerste instantie doen de symptomen denken aan voedselvergiftiging, migraine of beginnende griep: zwakte, ademhalingsproblemen, misselijkheid, verwardheid… tot bewustzijnsverlies. 

Als er niet tijdig hulp komt, beland je in een coma en kan je overlijden. En dat kan heel snel gaan: volgens het Antigifcentrum kan dat na 10 minuten al fataal aflopen als er niet onmiddellijk gereageerd wordt.

Bij een chronische vergiftiging sta je langere tijd bloot aan lagere CO-concentraties. De klachten zijn algemener. Je hebt hoofdpijn, voelt je misselijk, bent onverklaarbaar moe… Soms kan je je moeilijk concentreren, dingen onthouden of in slaap vallen. Een chronische vergiftiging is veel moeilijker om te herkennen. Hoe langer de klachten aanslepen, hoe moeilijker het wordt om de juiste diagnose nog te stellen.

Meestal leidt een combinatie van factoren tot een CO-vergiftiging.

• (Te) weinig verluchting
• Slecht werkende of slecht onderhouden warmwatertoestellen en schoorstenen
• Verkeerd gebruik, bijvoorbeeld bijverwarming te lang laten branden, alle kieren afsluiten met tochtstrips, ventilatieroosters dichtmaken...
• Weersomstandigheden, er is een grotere kans bij koud weer als alle ramen en deuren dicht zijn en alles afgedekt is, of als het windstil is en de schouw minder goed trekt, of als het heel winderig is waardoor de verbrandingsgassen terug in de afvoer terechtkomen.  

• Zorg voor voldoende verluchting, ook al is het koud en wil je besparen op verwarmingskosten, en plak niet alle kieren en ventilatieroosters af
• Gebruik je toestellen op een juiste manier en raadpleeg een vakman voor advies
• Laat je verwarmingsketel controleren en reinigen door een vakman. Voor een toestel op stookolie of brandstof is dit jaarlijks verplicht, voor een toestel op gas tweejaarlijks
  
• Laat je schoorsteen regelmatig controleren en reinigen door een vakman. Voor een schoorsteen die aangesloten is op een cv-installatie is dat jaarlijks verplicht, voor een schoorsteen aangesloten op een individueel toestel is het niet verplicht
  
• Controleer de vlam van je gastoestel. Een blauwe/paarse vlam is normaal, een gele/oranje wijst op onvolledige verbranding
• Roetafzetting in je toestel, of op muur of plafond, wijst ook op onvolledige verbranding
• Volg het weerbericht en wees alert bij windstil of heel winderig weer
• Plaats CO-melders, in ruimtes waar een gastoestel aanwezig is op het plafond, in andere ruimtes minimaal op ademhoogte. Maar let op: veel toestellen hebben geen goed kwaliteitscertificaat en geven dus een vals gevoel van veiligheid. Heeft het toestel geen signaal maar merk je toch symptomen, onderneem actie
• Let op klachten bij meer mensen tegelijk/ op bepaalde plaatsen of tijdstippen (bijvoorbeeld in de badkamer)/ die telkens wegtrekken als je de ruimte verlaat of buiten gaat
• Veel mensen kochten tijdens de coronaperiode een toestel om de luchtkwaliteit in huis te meten. Maar dat zegt niets over de aanwezigheid van CO, wel over de aanwezigheid van CO2 (koolstofdioxide). Dat is iets helemaal anders. Op die toestellen kan je dus niet voortgaan

1. Let op je eigen veiligheid: ga nooit zomaar een ruimte binnen waar iemand bewusteloos ligt
2. Zet ramen en deuren open om te verluchten, als dat lukt zonder jezelf in gevaar te brengen
3. Zet indien mogelijk het toestel uit waarvan je denkt dat het de oorzaak is
4. Waarschuw de hulpdiensten, 112 als het slachtoffer bewusteloos is, de huisarts als niemand bewusteloos is
5. Haal indien mogelijk het slachtoffer weg uit de kamer