De vijf boeken die het leven van Annelies Van Herck hebben veranderd

Nog tot 11 november kunt u op de Boekenbeurs ook terecht op de stand van “LangZullenWeLezen”, het leesbevorderingsplatform van de VRT. Het afgelopen jaar zette Journaalanker Annelies Van Herck daar mee haar schouders onder als ambassadeur. "Als er iets is wat ik doe, naast mijn werk, is het lezen", vertelt Van Herck ons. "Soms een of twee boeken per week en dan maandenlang geen enkel boek. Zo'n leespauze komt er vaak  nadat ik in een slecht boek ben gestopt. Wat een tijdverspilling is een slecht boek." Goede tips zijn dus belangrijk.

"Thuis werd er niet veel gelezen maar we gingen wel naar de bibliotheek, daar merkte ik een gevoeligheid voor taal die ik blijkbaar heb. Als kind verslond ik de reeks van "De vijf", bijvoorbeeld. En "Duet met valse noten", het debuut van Bart Moeyaert, was een van mijn favorieten toen ik 12, 13 jaar oud was. Mijn exemplaar is letterlijk kapot gelezen, en staat nu op de kamer van mijn oudste zoon. Hij is nu bijna 11, maar ik heb hem aangeraden om nog even te wachten. Hij gaat het wel graag lezen, maar nog niet ten volle snappen. Nu, om eerlijk te zijn heeft geen enkel boek mijn leven echt bepaald, maar lezen is wel deel van mijn leven. Logischerwijs ben ik dus Letteren gaan studeren, Engels-Nederlands." 

Annelies Van Herck tovert vier boekjes op tafel. "Dit zijn er maar vier, maar Jeroen Brouwers heeft in totaal tien zogenoemde "Feuilletons" geschreven: zijn eenmanstijdschrift", vertelt ze.

In oktober heeft uitgeverij Atlas Contact net een selectie van die "Feuilletons" opnieuw beschikbaar gemaakt, maar voor ons liggen dus vier originele exemplaren uit de studententijd van Annelies Van Herck. Brouwers gaf die tijdschriften zelf uit vanaf 1996, na een ruzie met zijn toenmalige uitgeverij, de Arbeiderspers. “De uitgever daar vond hij een nietsnut, daarom heeft hij dit tijdschrift opgericht", gaat Van Herck enthousiast verder. "Er was zelfs een "Extra edietzie" waarin hij uitgever Ronald Dietz met de grond gelijk maakt."

"Brouwers heeft zo'n ongelooflijk goeie polemische pen, en in die feuilletons laat hij zich helemaal gaan, ik was er dol op. En er was nog een voordeel, want dankzij die ruzie met z'n uitgeverij lag er héél veel Brouwers bij De Slegte. Als student heb ik zo voor een appel en een ei heel wat boeken van hem kunnen kopen. Nu ik de "Feuilletons" hier terug zie liggen jeuken mijn handen om ze opnieuw te lezen. Ik denk toch dat ik er eentje ga meenemen tijdens mijn volgende vakantie, om me terug 20 te voelen."

"Dankzij Jeroen Brouwers heb ik heel veel opgestoken van de Nederlandse literatuur, het was voor mij een vertrekpunt. En de romans die ik toen van hem las hebben mij omvergeblazen, vooral zijn meesterwerk "De zondvloed". Volgens mij was was hij daarna ook inhoudelijk uitverteld, Brouwers heeft nog altijd niets beters geschreven dan die roman."

VIDEO een portret van Jeroen Brouwers bij het verschijnen van "De zondvloed", november 1988:

"Maar de stijl van Brouwers blijft, ook vandaag, onwaarschijnlijk goed. Ik herinner me nog dat ik een van zijn minder gekende romans begon te lezen, en bij die eerste zin meteen dacht “Dáárom lees ik Brouwers!”. Het is meer dan 20 jaar geleden en ik herinner me die zin nog levendig: hoe hij op een rommelmarkt een boek ziet liggen en er onweerstaanbaar naartoe wordt gezogen. Een lange zin, maar je ziet het voor je als in een film. Wie doet hem dat na? Daarom kies ik hem dus." 

"Tijdens mijn opleiding heb ik een aantal van de grote klassiekers gelezen, De Slegte had halfweg jaren 90 een heel goede klant aan mij", lacht Annelies Van Herck. "Zo heb ik een Louis Couperusperiode gehad, en zo ben ik destijds ook op "De avonden" van Gerard Reve gebotst."

"De avonden" is een geweldig boek om als student te lezen, want het hoofdpersonage zegt elke ochtend: “deze dag ga ik niet verprutsen”, en ’s avonds is het natuurlijk toch zover", vertelt Van Herck. "Ik kon me wel identificeren met Frits van Egters, ik herkende de grote leegte die soms in z'n gezicht staart. Op dat moment vond ik herkenbaarheid belangrijk bij het lezen." 

"Het is niet zo dat jij een boek leest, het boek leest JOU", beklemtoont Van Herck. "Sommige auteurs zijn belangrijk of net heel moeilijk in een bepaalde periode van je leven, zo heb ik lang niets kunnen lezen van Michel Houellebecq. "De toverberg" van Thomas Mann kon ik destijds ook niet uitlezen, bijvoorbeeld. Ik werd depressief van die roman, even depressief als het hoofdpersonage. Dat verhaal zat te dicht op mijn huid op dat moment, ik begreep het niet, ik kon er niet tegen."

“Ik lees graag biografieën van sterke vrouwen. Vrouwen intrigeren mij geweldig, vooral vrouwen die zich in de kunstzinnige wereld begeven, zoals Alma Mahler”, zegt Annelies Van Herck, terwijl ze de dagboeken van Mahler bovenhaalt.  Alma Mahler schreef muziek, maar stond als (ex-)vrouw van de bekendere componist Gustav Mahler in zijn schaduw. 

Hoewel "schaduw" niet het juiste woord is om Alma Mahler te omschrijven. Ze was niet enkel getrouwd met Gustav Mahler, maar later ook met de Bauhaus-architect Walter Gropius, en met auteur Franz Werfel waarmee ze tijdens de Tweede Wereldoorlog naar de Verenigde Staten vluchtte. Tussendoor beleefde ze een stormachtige relatie met onder anderen schilder Oskar Kokoschka. Het leverde dit schilderij op, "Die Windsbraut":

"Dankzij Alma Mahler en haar dagboeken heb ik bijvoorbeeld de werken van Kokoschka leren kennen, en ben ik beginnen luisteren naar de muziek van Gustav Mahler", zegt Annelies Van Herck. Ook al schetst Mahler in de dagboeken die voor ons liggen een mooi(er) beeld van zichzelf en haar passies.

"Haar voorstanders zeggen, “ze beminde de kunst”, en dus ook de mannen die die kunst maakte. Critici zeggen dan weer dat ze een machtsgeile vrouw was die overal tegenaan schurkte. De waarheid zal ergens tussen de twee liggen, maar ze heeft het toch maar mooi gedaan. Dat boeit mij enorm," nuanceert Van Herck. "Het zegt iets over de vrouw in onze maatschappij. Alma Mahler was zonder twijfel een sterke vrouw. Ik ga me niet met haar identificeren, maar het is fascinerend om te zien hoe vrouwen zich een weg proberen te banen in een mannenwereld, en daar ook in slagen." 

De stad Wenen waar Alma Mahler grotendeels leefde, maakt Annelies Van Herck extra enthousiast. "Als ik ooit in een teletijdmachine kan stappen, dan flits ik mezelf terug naar het Wenen van voor de Eerste Wereldoorlog. Ik zou wel op tijd terug willen komen, maar vóór de Grote Oorlog was dat het epicentrum van de westerse wereld.”

"Nu zitten we wéér in Wenen, we hebben een link", lacht Annelies Van Herck. "Maar zo lees ik, het een verwijst naar het andere. Deze autobiografie werd mij aangeraden door verschillende mensen. Stefan Zweig is ook zo'n naam die voortdurend opduikt in biografieën uit die periode. Hij lijkt wel een sleutelfiguur, dus ik had hooggespannen verwachtingen, maar het boek heeft al die verwachtingen overtroffen." 

“Het valt me nu pas op dat ik vooral non-fictie heb gekozen, terwijl ik eigenlijk een typische romanlezer bent, maar non-fictie heeft me duidelijk bepaald. Mijn echtgenoot (economie-expert Michaël van Droogenbroeck, red.) heeft natuurlijk ook een heel deel non-fictie staan, vooral politieke en economische naslagwerken, maar meestal sleep ik de boeken aan, het gebeurt zelden dat we samen een boek gaan kopen. Maar deze autobiografie is interessant voor iedereen."

"Ik vond het tijdens het lezen van "De wereld van gisteren" frappant en beangstigend hoeveel gelijkenissen er zijn met vandaag. Zweig beschrijft ergens de maatschappij en hoe die altijd maar sneller en sneller draait. Je moet maar twee woorden vervangen door het woord ‘digitalisering’, en het gaat over onze tijd. “Dit is niet normaal”, dacht ik tijdens het lezen. “De wereld van gisteren” is 74 jaar geleden postuum verschenen, maar gaat eigenlijk over de wereld van vandaag. Het is ook goed vertaald, het leest heel natuurlijk."

"Ook nu zitten we weer op een scharniermoment", gaat Van Herck verder. "Iedereen die een beetje geïnteresseerd is in de actualiteit raad ik dit boek aan, ondanks sommige ellenlange beschrijvingen. Enige ijdelheid is Zweig ook niet vreemd, dat maakt het boek soms zelfs grappig. Dit is echt een heel sterke autobiografie."

Als laatste boek kiest Annelies Van Herck voor recenter werk: "Met andere woorden" van Jhumpa Lahiri, ook dit keer geen roman. "Maar het is een geweldig interessant verhaal, over hoe taal iemands identiteit kan vormen. Hoe taal iemand kan opbouwen", vertelt Van Herck. "Lahiri heeft dan ook nog eens een fascinatie voor de Italiaanse taal, die ik deel met haar. Mocht ik nu beginnen studeren zou ik wellicht Engels-Italiaans kiezen."

Als Amerikaans auteur van Indische afkomst, zit Lahiri tussen twee werelden. Dan maakt ze het voor zichzelf nog wat complexer, want ze beslist om samen met haar gezin naar Italië te verhuizen en een boek te schrijven in het Italiaans. Zo probeert ze een nieuwe schrijversidentiteit op te bouwen. "Als linguïst vind ik het onzettend interessant om te lezen hoe ze dat aanpakt. Lahiri wil echt koste wat het kost die taal helemaal onder de knie krijgen, Italiaans spreken en schrijven als een native speaker. Met als ultieme doel dit boek schrijven, wat haar uiteindelijk is gelukt."

"Ik heb "Met andere woorden" helaas in het Nederlands gelezen. Af en toe lees ik wel eens in het Italiaans - ik heb avondlessen Italiaans gevolgd - maar het lezen gaat nogal traag. Ik ben echt jaloers op het geduld en het doorzettingsvermogen van Lahiri om die taal helemaal te doorploegen en zichzelf eigen te maken. Het is interessant om haar proces te volgen. Ze maakt bijvoorbeeld lijstjes met woorden, met synoniemen, ... die ik herken uit mijn opleiding. Maar zelf zie ik het me niet meteen doen."