Direct naar artikelinhoud
Class of 2000

Achttien jaar geleden veranderde Dave Eggers de literaire wereld met ‘A Heartbreaking Work of Staggering Genius’

Dave Eggers.Beeld rv

Het ontbrak in 2000 op geen enkel eindejaarslijstje. Het was wild, grappig en ontroerend, en het ging over een twintiger die na de dood van zijn ouders zijn kleine broertje diende groot te brengen. Maar meer dan dat stond A Heartbreaking Work of Staggering Genius aan de wieg van een heel nieuw genre: de autofictie.

“Begin 2000 kreeg ik van een scout een recensie toegestuurd uit The New York Times”, herinnert uitgever Oscar van Gelderen zich, alsof het gisteren was. “De legendarisch kritische Michiko Kakutani was voor een keer laaiend enthousiast - over een debuut nog wel, van ene Dave Eggers, met de bizarre titel A Heartbreaking Work of Staggering Genius. Tot dan had geen enkele Nederlandse uitgever deze roman opgemerkt - ook ik niet. Wellicht omdat hij verschenen was bij het commerciële en weinig literaire Simon & Schuster. Toen ik de recensie gelezen had, wist ik meteen dat ik Eggers in mijn fonds wou. ‘Ik wil dat boek’, belde ik naar de scout. ‘Onmiddellijk! Desnoods fax je het maar.’”

Die stelligheid heeft van Gelderen geen windeieren gelegd. Niet alleen werd Een hartverscheurend verhaal van duizelingwekkende genialiteit, zoals het boek in het Nederlands heet, ook hier een gigantisch succes, Eggers werd nadien een vaste waarde in het fonds van zijn uitgeverij, met bestsellers als Wat is de Wat en De cirkel

Maar wat was er dan zo speciaal aan A Heartbreaking Work of Staggering Genius, kunnen we ons afvragen. Het gaat over Eggers zelf, die wees werd toen zijn beide ouders binnen een goede maand aan kanker stierven. Hij was eenentwintig, en hij had een broer en een zus van ongeveer dezelfde leeftijd die ook op eigen benen konden staan. Maar er was ook nog het achterkomertje Toph, acht jaar oud. Broer en zus hadden andere bekommernissen, dus werd hij de verantwoordelijkheid van Dave, die hem opvoedde als was hij zijn eigen zoon. Ze frisbeeden op Californische stranden, maakten samen eten in de keuken en vormden een soort huishouden van Jan Steen waar meer mis dan goed ging. 

Achttien jaar geleden veranderde Dave Eggers de literaire wereld met ‘A Heartbreaking Work of Staggering Genius’
Beeld RV

Toph legde een zware hypotheek op het levensgeluk van Dave: van uitgaan tot ’s ochtends met de vrienden en meisjes versieren was steeds minder sprake. En er moest brood op de plank komen natuurlijk. Dave solliciteerde bij MTV en kreeg het idee een cultuurkritisch tijdschrift op te richten, Might, dat uiteindelijk flopte.

Een biografisch boek, dat Heartbreaking Work of Staggering Genius, zou je dus denken. Maar in de eerste paragraaf van het voorwoord spreekt Eggers dat zelf tegen. Dit is geen non-fictie, schrijft hij, want ik heb hele delen gefictionaliseerd en veel weggelaten. Het laat een literair spelletje vermoeden, en dat is dit boek van de eerste tot de laatste pagina. Vooraan staat een lijst raadgevingen bij het lezen, waarin je toevertrouwd wordt dat in feite alleen het derde en vierde hoofdstuk de moeite waard zijn. Af en toe beginnen personages in metastukken over zichzelf te praten en dan is er natuurlijk nog die befaamde bijlage: mistakes we knew we were making.

“Het idee om een memoir te schrijven wanneer je eind de twintig bent was volstrekt krankzinnig”, wijst Oscar van Gelderen op het literairhistorisch belang van A Heartbreaking Work of Staggering Genius. “Dat was altijd iets voor oude mensen geweest die fin de carrière waren. Eggers heeft dat veranderd. Hij toonde dat de dood van je ouders en het opvoeden van je broertje ook iets memorabels kon zijn. Voor het genre van de autofictie was dat boek daarom echt grensverleggend. Dat genre bestond vroeger in feite niet. Je had fictie en non-fictie, maar je eigen verhaal centraal stellen in je fictie werd niet gedaan. Hallo muur van Erik Jan Harmens of Ik nog wel van jou van Elke Geurts zouden zonder Eggers ondenkbaar zijn.”

Dave Eggers deze zomer in Amsterdam.Beeld Ivo van der Bent

Drie jaar geleden bekleedde Eggers in Gent de Amnesty International Leerstoel. De dag nadien reden van Gelderen en hij terug naar Amsterdam. Zijn programma was heel krap, dus stelde de uitgever voor een late-night book signing op kantoor te doen. Er kwamen tweehonderd mensen op af. Eggers kan ook goed tekenen en die avond maakte hij vijftien tekeningen die voor duizend euro per stuk ten bate van een goed doel werden verkocht. Ivo Victoria kocht er toen een. 

“Ik zit naar die tekening te kijken, terwijl we praten”, lacht Victoria wanneer we hem bellen. “Eggers heeft toen ook mijn exemplaar van zijn debuut gesigneerd. Hij is maar een jaar ouder, maar toen zijn debuut uitkwam, was ik helemaal nog niet bezig met literatuur. Ik speelde vooral muziek. Samen met Douglas Couplands Girlfriend in a Coma heeft A Heartbreaking Work of Staggering Genius mij weer bij de literatuur gebracht. Dat boek ging over mij, ook al ging het natuurlijk helemaal niet over mij, omdat mijn ouders niet jong gestorven zijn en ik niet voor mijn kleine broertje moest zorgen. En toch herkenden we er ons allemaal in. We wilden Eggers zijn, we wilden zijn leven leiden en er net zo wild en origineel over kunnen schrijven als hij.”

Het was het tijdperk van MTV; je kunt niet headbangen op een boek, maar ergens lees je ‘A Heartbreaking Work of Staggering Genius’ wel zoals je naar muziek luistert

“Het was het tijdperk van MTV. Je kunt niet headbangen op een boek, maar ergens lees je A Heartbreaking Work of Staggering Genius wel zoals je naar muziek luistert. Het heeft een catchy vibe en een enorm tempo. Het hele idee van het Might-magazine, dat de tweede helft van de roman overheerst, kende ik ook. Ik woonde toen in Antwerpen Zuid. Er werden talloze zines gekopieerd en uitgedeeld, en in café’s stonden dichters op bierbakken hun poëzie voor te dragen. De literatuur zoals we die op de middelbare school ingelepeld hadden gekregen, was dood. Dit was levende literatuur die toonde dat ook jonge mensen wel iets te vertellen hadden. Door dat boek te lezen, ben ik zelf gaan schrijven.”

A Heartbreaking Work of Staggering Genius staat ook na achttien jaar nog overeind. “Het is een typische coming of age-roman,” verklaart Ivo Victoria het blijvende succes, “en die zijn van alle tijden. Misschien dat hedendaagse jongeren The Real World eens zullen moeten googelen om te weten hoe baanbrekend dat eerste reality-televisieprogramma wel was, maar voor de rest zie ik geen probleem.”

Ook Katrien Merckx van de Antwerpse boekhandel De Groene Waterman en Eggersfan van het eerste uur beaamt dat. “Het boek blijft verkopen”, zegt ze. “Persoonlijk vind ik Eggers beter in zijn latere, maatschappelijk betrokken boeken, zoals Wat is de Wat en het recente De Monnik van Mokka. Hij geeft daarin heel veel informatie over de geschiedenis van de koffie, maar toch is het geen belerend boek, omdat er gewoon een keigoed verhaal in zit en je niet doorhebt hoeveel je in feite wel opsteekt. Ook die verkopen goed, met Wat is de Wat op kop. En De cirkel natuurlijk, dat met zijn dystopische kijk op de informatiemaatschappij actueel blijft. Het gebeurt vaak dat ik in de krant iets lees over Facebook of zo en denk dat het zo uit Eggers had kunnen komen.”