Door per dossier tussen links en rechts te balanceren dreigt Macron mikpunt worden van beide kampen

Frans president Emmanuel Macron werkte zich onverwacht in nesten met een polemiek rond Philippe Pétain, Frans bevelhebber uit Wereldoorlog I, maar ook staatshoofd van het collaborerende en antisemitische Vichy-regime (1940-1942). 

De populariteit van de president, die een elitair en technocratisch imago heeft, is tanende. Hervormingen zonder resultaten, het ontslag van de ontgoochelde ecologieminister Nicolas Hulot en ongelukkige uitspraken over werklozen zorgen voor veel ongenoegen, zoals dat van de gillets jaunes (kwade automobilisten).

Om het tij te keren had het Élysée ingezet op de herdenking van Wereldoorlog I. Macron werd deze week op herinneringstocht bijvoorbeeld in Reims verwacht, bij een monument voor de zwarte soldaten uit Wereldoorlog I, door de Duitse bezetter in 1940 verwijderd. Macron kan presidentieel tonen hoe hij de natie waardig verenigt, door met rechte rug te turen naar de einder, boven de kleingeestigheid van de dagjespolitiek.

Eurofiel alternatief

Als kind van het noorden wees kandidaat Macron in 2017 op de verwoestingen van de Grote Oorlog, en beleed hij zo zijn liefde voor de Europese integratie, die de vrede waarborgt. Met de herdenking van Wereldoorlog I positioneert Macron zijn beweging La République En Marche! (LREM) verder als eurofiel alternatief voor de eurokritische oppositie van uiterst rechts en links.

De president noemde het populistische nationalisme ‘lepra’, als echo van Mitterrands ‘Le nationalisme, c’est la guerre’!. Niet toevallig ging de tournee naar het arme departement Ardennen, waar het Rassemblement National sterk staat. De politieke boodschap van Macron was duidelijk: kies tussen de president (die de geschiedenis aan zijn kant heeft) en de extremen.

Eén zinnetje over Pétain doet dit alles ontsporen. Samen met de staatshoofden van de geallieerde naties (waaronder Trump en Poetin) zal de president zaterdag eer betuigen aan de Franse bevelhebbers uit de oorlog. Macron is in de eerste plaats president van La Grande Nation, Frankrijk, met een militair verleden zonder weerga. La Grande Guerre is de oorlog die Frankrijk ‘gewonnen’ heeft. 

De president beklemtoonde dat ‘ook’ Pétain moest worden herdacht, als ‘groot soldaat’, ‘zelfs als hij funeste keuzes heeft begeleid in de Tweede Wereldoorlog’.

En même temps, enerzijds-anderzijds? Wierp de president een bloemetje naar de Les Républicains-kiezers, die de roman national belangrijk vinden? Benoît Hamon (die vorig jaar uit de PS stapte om een eigen beweging te starten, red.) noemde de president hypocriet: de ene dag Holocaust-slachtoffer Simone Veil eren in het Panthéon, maar de andere dag Pétain prijzen. Het Crif, de koepel van joodse verenigingen, reageerde geschokt. De Franse regering haastte zich gisterochtend om te ontkennen dat een eerbetoon aan Pétain ooit was voorzien: enkel de maarschalken die in de Invalides rusten, worden herdacht. Mediapart kwam prompt met het oorspronkelijke programma als tegenbewijs.

‘De nationale onwaardigheid’

De Eerste Wereldoorlog is maar een generatie verwijderd van de Tweede. Pétain nam de leiding van de Franse staat na de catastrofale campagne van mei 1940. Zonder zijn populariteit uit Wereldoorlog I was dit nooit gelukt: van 1918 tot 1940 werd Pétain overal gevierd als een held.

Op eigen initiatief voerde Pétain antisemitische wetgeving in. ‘Arbeid, gezin en vaderland’ werd de slogan van een grootvader in militair pak, toegejuicht door de massa.

Bij de bevrijding werd Vichy uit het collectieve geheugen gewist en voor juridisch onbestaande gehouden. Pétain werd door een jury veroordeeld tot de nationale onwaardigheid en de dood (omgezet in levenslange gevangenisstraf). Pas in 1995 erkende president Chirac dat het collaboratieverleden van Vichy ook de Franse staat aangaat.

Historicus Henry Rousso, specialist van de jodenvervolging onder Vichy, stelde dat men de bevelhebbers van de Grote Oorlog niet kan herdenken zonder Pétain. Zelfs De Gaulle erkende de ‘militaire glorie’ van Pétain in Verdun. Maar, aldus Rousso, de keuze om precies de groep veldmaarschalken te eren is wél een politieke beslissing. 

De Assemblée Nationale herdacht al, als tegenvoorbeeld, op vraag van de communistische fractie, de socialist en pacifist Jean Jaurès, vermoord vlak voor de oorlog uitbrak. Wie dossier per dossier balanceert tussen links en rechts kan beurtelings het mikpunt worden van beide kampen. Het verhaal van Macron gelijkt ook in dat opzicht steeds meer op dat van zijn voorgangers uit ‘l’ancien monde’.