‘Orgelman’ Luc Ponnet eert Moondog op het Antwerpse Game of Tones-festival

Het nieuwe Antwerpse festival Game of Tones profileert zich als een meerdaags klankenspel rond repetitieve muziek, op een unieke locatie en met verrassende combinaties. Wat dacht u van Luc Ponet en Moondog: een wereldautoriteit op het kerkorgel die zal grasduinen door het excentrieke oeuvre van ‘The Viking of 6th Avenue’?

Moondog heette eigenlijk Louis Hardin (1916-1999). De Amerikaan werd door een ongeluk blind op zijn zestiende, maar ontpopte zich desondanks tot een veelzijdige, onvermoeibare componist. In de jaren vijftig en zestig was de weelderig bebaarde, als een viking met hoornhelm, cape en speer getooide dichter en straatmuzikant vaak te vinden op 6th Avenue in New York. Meestal op het kruispunt met 54th Street, dat in de volksmond al gauw Moondog’s Corner ging heten. Zijn omvangrijke repertoire omvat jazz, klassiek en folk, vaak in vormen toen dermate nieuw dat de man soms tot de avant-garde wordt gerekend. Van Nick Cave, Tom Waits, Daniel Lanois of Elvis Costello valt makkelijk te geloven dat ze fan zijn. De vurige bewondering van Luc Ponet, een klassiek organist uit Limburg, ligt minder voort de hand.

Philip Glass noemde Moondog de uitvinder van het minimalisme. Het is gigantisch wat die man allemaal bij elkaar heeft gecomponeerd.

Hoe zijn de initiatiefnemers van Game of Tones bij u terechtgekomen?

Luc Ponet: Dat heb ik me ook afgevraagd. ( lacht) De organisator moet hebben geweten dat ik een fan van Moondog ben. Ik kreeg de vraag om rond hem een concert op te zetten dat moest worden gespeeld op het orgel van de Sint-Willibrorduskerk in Antwerpen. Een bijzondere uitdaging. Met pianist-organist Nils Hellemans en percussionist Alexander Ponet, mijn zoon, brengen we een programma van ongeveer een uur met daarin een vijftiental nummers van Moondog. ‘ A New Sound for an Old Instrument‘ heet het. Het concert zal worden opgenomen en op vinyl uitgebracht.

Moondog heeft inderdaad platen gemaakt waarop alleen orgelmuziek staat. Maar u gaat veel breder dan dat.

Ponet: Het merendeel zijn arrangementen, ja. We brengen ook muziek die hij voor een jazzband of een symfonieorkest heeft geschreven. Enkele van zijn gezongen liederen, die hij madrigalen noemde, brengen we instrumentaal. Daar zitten pareltjes tussen. Ik word hoe langer hoe enthousiaster over die man.

Hoe hebt u Moondog leren kennen?

Ponet: Ik weet het nog heel precies. Een kleine twintig jaar geleden kwam ik als inspecteur in het kunstonderwijs in het atelier van de beeldhouwers op de academie in Lier. Daar stond muziek op waarin ik een orgel hoorde, maar die ik verder niet kon thuisbrengen. Het klonk klassiek, maar dat was het niet. ‘Ah ja,’ zei die leraar toen ik ernaar vroeg, ‘dat is Moondog’. Thuis heb ik die muziek meteen opgezocht en besteld.

Moondog wist verdorie heel goed waarmee hij bezig was. Hij had contacten met de betere componisten van zijn tijd. Zoals Philip Glass, die een stuk jonger was en bij wie hij nog een tijdje in huis heeft gewoond. Of Steve Reich. Igor Stravinsky. Charlie Parker, aan wie hij zijn compositie Bird’s Lament heeft opgedragen. Glass noemde Moondog de uitvinder van het minimalisme. Het is gigantisch wat die man allemaal bij elkaar heeft gecomponeerd. Helaas beseffen maar weinig mensen dat.

Dat komt wellicht omdat veel van Moondogs composities nooit zijn uitgevoerd, laat staan op plaat gezet.

Ponet: Een deel van zijn muziek is zelfs niet genoteerd, of enkel in braille. Wie is bereid om dat om te zetten? Dat is een monnikenwerk. We moeten ook eerlijk zijn: hoe enthousiast ik en sommige anderen ook zijn over Moondog, zijn doelgroep is vrij klein. Hoewel zijn muziek heel toegankelijk is.

Orgels zijn meestal gebouwd voor een bepaalde ruimte, zoals een kerk of een kapel. Wat is er bijzonder aan het exemplaar in de Sint-Willibrorduskerk?

Ponet: Het verkeert niet in al te beste staat, maar het is een heel mooi en romantisch orgel dat zich perfect leent voor Moondogs muziek. Het heeft een bepaalde warmte in zijn klank, met diverse en subtiele kleuren. Toch heeft het ook een zekere ruigheid als dat nodig is. Als het allemaal werkt, tenminste. Maar we vangen dat wel op. Vakmanschap en ervaring moeten daar de bovenhand krijgen.

Aan beide ontbreekt het u niet. Meer zelfs, ik mag u een echte ambassadeur van het orgel noemen.

Ponet: Dat is gewoon een passie. In de basiliek van Tongeren, met zijn fantastisch gerestaureerde, monumentale Le Picard-orgel, ontvang ik geregeld groepen, organisten of collega’s van overal in de wereld. Als je mensen meeneemt naar dat orgel boven op het oksaal (de orgeltribune, nvdr) en ze voelen die fysieke vibraties als je speelt… Daar blijf je niet ongevoelig bij. Die pure vibratie van muziek is ook wat Moondog inspireerde. Dat hoor je bijvoorbeeld in de invloed van de Indiaanse drums waarmee hij als kleuter had kennisgemaakt en die hij zelf ook gebruikte. Het orgel is een zuiver fysiek instrument, er zit niets elektronisch achter. Je krijgt natuurlijke toonvorming, en dat zijn trillingen, dat is frequentie. Dat ráákt je.

U verplaatst lucht, daar komt het op neer.

Ponet: Ja. Net als bij percussie-instrumenten is die klank lichamelijk voelbaar. Ik zou bijna durven te zeggen: ze bereikt ook de ziel. Daarvoor heb je geen harde decibels nodig, enkel goeie instrumenten.

Het orgel verheft de ziel, zei Thomas Van Aquino al in de dertiende eeuw.

Ponet: Die quote ken ik. Maar je kunt het van verschillende standpunten bekijken. Ik speel vaak voor een publiek dat niet kerkelijk is en met die taal kom je daarbij niet ver. ( lacht) Maar muziek is universeel. Het is niet omdat een koraal van Bach oorspronkelijk voor de liturgie was bedoeld dat het je als niet-gelovige niet zou kunnen aanspreken.

Moondog schreef vaak muziek die als het ware in rondjes draait, een soort instrumentale canon. Simpel en geraffineerd tegelijk.

Ponet: Concentrisch, klopt. Om even in metaforen te praten: je wandelt in cirkels waarbij je ogenschijnlijk telkens op hetzelfde punt uitkomt. Hetzelfde principe vind je in de labyrinten op de vloer van sommige Franse kathedralen. Je draait in rondjes maar aan het eind ben je spiritueel verrijkt. Zo is het ook met Moondogs muziek. Of met de fuga’s van Bach, zijn canons, zijn contrapunt. In sommige gemoedstoestanden kun je dat niet verdragen, in andere tilt het je op. Dat is de rijkdom, de kracht van die muziek. Moondog heeft dat goed begrepen. Hij heeft veel meegemaakt in zijn leven. Hij heeft armoede en succes gekend, maar in zijn vertolkingen is hij altijd bescheiden gebleven. Dat vind ik straf. Onderschat ook niet hoe degelijk zijn opleiding was. Neem daar nog het talent bij, de werkkracht en de filosofische houding, en je krijgt een diepmenselijke figuur, zowel levensbeschouwelijk als artistiek.

U bent onder de indruk van de componist, maar ook van de mens Moondog?

Ponet: Natuurlijk, ik kan die twee niet los van elkaar zien. Als je die muziek wilt spelen, moet je weten van wie en waar ze komt. Dan begrijp je waarom hij iets schreef. Ik moet die muziek kunnen voelen, me daar bijna mee vereenzelvigen. Om er dan uiteindelijk toch mijn eigen ding mee te doen. Zoals we in Antwerpen zullen laten horen.

Onlangs heb ik met een klarinettist Joodse muziek gespeeld, terwijl de Joden geen orgel kennen. Heel boeiend

U improviseert ook graag.

Ponet: Ja, dat gaat me goed af. Improvisatie wordt vaak onderschat: ‘Schud maar iets uit je mouw’. Maar je moet die mouw wel eerst vullen, of er komt niks uit. Ik ga niet kwistig om met improviseren. Ik wil er zelf nog plezier aan beleven en vermijden dat ik in patronen verval.

Van sommige gitaristen is bekend dat ze hun instrument mee naar bed nemen. Dat ligt in uw geval moeilijker. Maar zijn er orgels waar u van droomt?

Ponet: ( lacht) Elk orgel is anders. Ik heb het geluk gehad dat ik al op heel veel mooie instrumenten overal ter wereld heb mogen spelen. In de basiliek van Tongeren, waar ik organist-titularis ben, heb ik twee voortreffelijke instrumenten van wereldklasse. Daar ligt mijn artistieke heimat. Maar ook het bamboe-orgel in Las Piñas op de Filipijnen klinkt bijvoorbeeld ongelofelijk mooi. Zo warm. Primitief ook, want die pijpen zijn werkelijk van bamboe gemaakt. Een heerlijk instrument. En dan heb je nog de grote concertzaalorgels, zoals het nieuwe orgel in Bozar in Brussel. Een fantastisch instrument: een authentiek orgel waar de meest moderne, computergestuurde knowhow in zit. Dat is het andere uiterste, maar dat spreekt me ook erg aan.

In zijn achthonderdjarige bestaan is het orgel nauwelijks geëvolueerd. Toch speelt u niet alleen muziek uit de middeleeuwen.

Ponet: Ik doe ook concerten met jazzmuzikanten of Japanse percussionisten. Met de vroegere piccolosolist van de Wiener Symphoniker speel ik een vrij uniek programma dat zowel uit de barok als het moderne repertoire put. Dat zijn mooie uitdagingen, werelden die elkaar moeten vinden. Onlangs heb ik met een klarinettist Joodse muziek gespeeld, terwijl de Joden geen orgel kennen. Heel boeiend. Zo breng je het orgel telkens weer in een andere context. Want de mensen kennen het vaak alleen uit de mis. Terwijl het wel méér is dan een vaak slecht bespeeld begeleidingsinstrument waaromheen de geur van kaarsen en wierook hangt.

Tot slot: hebt u voor Game of Tones al een vikinghelm gepast?

Ponet: Ik wist dat die vraag zou komen! Ik heb erover nagedacht, maar we gaan dat niet doen. Wij zijn geen goedkope imitatie van Moondog. Wat we wél gaan doen, is zijn muziek zo goed mogelijk proberen te dienen. De rest moet je er maar bij denken.