Wat staat er nu eigenlijk in het terugtrekkingsakkoord over de brexit?

Het terugtrekkingsakkoord legt de voorwaarden voor de terugtrekking van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie vast. De tekst moet verzekeren dat de boedelscheiding op een geordende manier verloopt en moet rechtszekerheid bieden voor overheden, bedrijven en burgers die te maken krijgen met de gevolgen van de brexit en het einde van de toepassing van Europese wetgeving in het Verenigd Koninkrijk.

Het Verenigd Koninkrijk verlaat de Europese Unie op 29 maart 2019 om 24 uur, maar dan verandert er nog niet al te veel als dit akkoord wordt goedgekeurd. Het voorziet immers een overgangsperiode tot 31 december 2020, wat samenvalt met het einde van de huidige Europese meerjarenbegroting. Het Verenigd Koninkrijk blijft in die 21 maanden toegang hebben tot de interne markt, de douane-unie en alle andere Europese beleidsdomeinen, met alle bijkomende rechten en plichten. De Britten blijven ook hun bijdrage aan de Europese begroting betalen. Het enige grote verschil is dat ze niet meer deelnemen aan de besluitvorming. Ze zetelen niet langer in de ministerraden en het Europees Parlement en verliezen hun eurocommissaris.

Deze overgangsperiode moet overheden, bedrijven en burgers de tijd geven om zich aan te passen. Aan de onderhandelaars van beide kampen moet het de tijd geven om een akkoord over de toekomstige relaties te bereiken. De overgangsperiode kan bij wederzijds akkoord één keer verlengd worden. De maximale duur van die verlenging ligt nog niet vast en is nog voer voor discussie voor de komende dagen.

Dé grote splijtzwam in de onderhandelingen. Zowel de EU als de Britse regering hebben beloofd dat er op de grens tussen de EU-lidstaat Ierland en het Britse Noord-Ierland niet opnieuw controles zullen ingevoerd worden. Zo'n hard border zou een negatieve impact kunnen hebben op de Goede Vrijdagakkoorden en het vredesproces in Noord-Ierland. Maar de vraag is hoe je controles kan vermijden in een situatie waarin Ierland deel uitmaakt van een Europese douane-unie en eenheidsmarkt en Noord-Ierland niet. 

Idealiter wordt die kwestie geregeld in het akkoord over de toekomstige relaties, maar de vraag rijst wat er gebeurt indien er geen akkoord op tafel ligt voor het einde van de overgangsperiode. Daarvoor is een vangnet of 'backstop' voorzien. 

In dat scenario ontstaat een Europees-Brits "douanegrondgebied" voor goederen, met uitzondering voor landbouw- en visserijproducten. Er gelden dan geen douanetarieven of quota op goederen die circuleren binnen dit gemeenschappelijk grondgebied, én de Britten heffen dezelfde tarieven als de Europeanen op goederen die ingevoerd worden vanuit derde landen. Om oneerlijke concurrentie tussen de EU en het Verenigd Koninkrijk te vermijden, zijn er ook afspraken gemaakt om een gelijk speelveld te behouden op domeinen als belastingen, sociale normen en milieu. Tenslotte moeten de Britten verzekeren dat de regels in Noord-Ierland op een aantal vlakken afgestemd blijven op die van de Europese eenheidsmarkt. Het gaat bijvoorbeeld over btw, productnormen en staatssteun.

Een en ander moet verzekeren dat Noord-Ierse bedrijven ongehinderd hun producten kunnen blijven slijten in Ierland en de rest van de EU. Wel zullen er controles moeten plaatsvinden op industriële goederen die vanuit de rest van het Verenigd Koninkrijk naar Noord-Ierland gaan, maar die kunnen grotendeels uitgevoerd worden op de vestigingen van handelaars en bedrijven. In Ierse en Noord-Ierse havens en op luchthavens zullen wel veterinaire controles op dieren en landbouwproducten plaatsvinden, maar dat gebeurt nu al. Het aantal controles zal wel verhogen. 

Het vangnet kan enkel worden opgezegd met wederzijdse instemming, dus ook van de EU. Het doet hard brexiteers vrezen dat ze nog voor lange tijd opgesloten blijven in een douanegemeenschap die hun land verhindert om eigen vrijhandelsakkoorden te sluiten met derde landen. Over handel in diensten en investeringen zou Londen wel akkoorden kunnen sluiten met derde landen.

Deze afspraken moeten de 3,2 miljoen burgers van EU-lidstaten die wonen in het Verenigd Koninkrijk en de 1,2 miljoen Britten die wonen in de Europese Unie garanderen dat ze hun leven kunnen voortzetten zoals dat vandaag het geval is. Ze gelden ook voor iedereen die tot het einde van de overgangsperiode eind 2020 verhuist. 

Deze mensen zullen ook na eind 2020 in hun gastland onder de voorwaarden kunnen blijven werken, studeren, sociale toelages en pensioenen ontvangen en hun familieleden laten overkomen. Wel moeten EU-burgers in het Verenigd Koninkrijk een aanvraag voor een verblijfsstatus indienen. Wie vijf jaar wettelijk in het Verenigd Koninkrijk verblijft, kan een upgrade van zijn verblijfsstatus bekomen.

Doorheen decennia van lidmaatschap is het Verenigd Koninkrijk een aantal financiële verplichtingen aangegaan die het land moet naleven. Denk bijvoorbeeld aan pensioenrechten voor Europese ambtenaren of garanties voor Europese leningen, maar het belangrijkste financiële engagement zijn de bijdrages aan de begrotingen van 2019 en 2020, de laatste twee jaren in de huidige meerjarenbegroting. Het akkoord omvat enkel een methodologie voor berekeningen, geen precieze bedragen. De Britse regering becijfert de totale "factuur" op zo'n 40 miljard pond (45 miljard euro). Wordt de overgangsperiode verlengd, dan zal Londen uiteraard ook een bijdrage moeten betalen.

Naast die grote dossiers omvat het akkoord een brede waaier aan afspraken op tal van domeinen die voor een geordend vertrek moeten zorgen. Het gaat dan bijvoorbeeld om politiesamenwerking, de werking van het Europese aanhoudingsbevel, het Britse vertrek uit Euratom, de bescherming van intellectuele eigendomsrechten en meer dan 3.000 Europese geografische indicaties, het gebruik van gegevens en informatie die is uitgewisseld voor het einde van de overgangsperiode, over goederen die op de markt zijn gezet voor het einde van de overgangsperiode maar hun eindbestemming nog niet hebben bereikt, enzovoort.

Gevoelige materie voor hard brexiteers, want de rechtspraak van het Europees Hof van Justitie was hen al jaren een doorn in het oog. Toch blijft dat Hof een belangrijke rol spelen. 

Het terugtrekkingsakkoord bevat veel verwijzingen naar Europese wetgeving (bv voor burgerrechten) en daarvoor blijft het Hof in Luxemburg de ultieme scheidsrechter. Bij disputen over de toepassing van het akkoord wordt er eerst politiek overleg gepleegd in een 'joint committee'. Levert dat niets op, dan moet een arbitragepanel uitsluitsel geven. Heeft het betrekking op Europese wetgeving, dan moet dat panel de zaak voorleggen aan het Hof, dat een bindende uitspraak zal doen. 

Ook op andere vlakken blijft het Hof een rol spelen. Zo kunnen Europese burgers het terugtrekkingsakkoord inroepen voor Britse rechtbanken. Zij kunnen nog acht jaar lang prejudiciële vragen voorleggen aan het Hof. Met de tijd zal de rol van het Hof in het Verenigd Koninkrijk wel alsmaar kleiner worden.