In ‘Vranckx’ zie je de eeuwige worstelwedstrijd tussen de mens en de geschiedenis
In DM Zapt zet de tv-redactie van De Morgen de blik op oneindig. Vandaag: Jens Meijen over Vranckx.
De vermaarde Russische schrijver Vladimir Nabokov schreef het ooit al: “De geschiedenis van de mens is de geschiedenis van de pijn.” De documentaires van Vranckx weten die zinsnede in al haar schrijnende schoonheid te vatten.
Via onze beeldbuis vergeten we vaak dat er ook mensen van vlees en bloed aan de andere kant zitten, in de overvolle ziekenhuizen van Jemen, in het leeggebloede Bulgarije, in de vergeetput-gevangenissen van El Salvador.
Het journaal blijft steeds op een chirurgische afstand, alsof lijden in een aquarium gebeurt, terwijl Vranckx net inzoomt op de gezichten achter het glas. Het transformeert de abstracte pijn van het journaal in tastbare miserie. En nee, de mensen in deze reeks zijn niet de hoofdpersonages van de geschiedenisboeken, maar ze bevinden zich wel steevast midden in het oog van een storm.
Het journaal blijft steeds op afstand, alsof lijden in een aquarium gebeurt, terwijl ‘Vranckx’ net inzoomt op de gezichten achter het glas
Schaamrood
Is Vranckx dan één en al deprimerende kommer en kwel? Niks niemendal: tussen het lijden door zie je de onnoemelijke veerkracht van de mens. In Jemen spelen kinderen in het water en voetballen ze in het stof, ondanks de hongersnood en het oorlogsgeweld. Op het Bulgaarse platteland maken oude vrouwtjes in spooksteden flauwe grappen met elkaar, terwijl hun toekomst er behoorlijk grijs uitziet. De Rohingya delen hun rantsoenen en sleuren elkaar erdoor, ook al zitten ze in zo’n ontiegelijk wrede situatie.
Begrijp me niet verkeerd: het gaat hier telkens om wantoestanden die we zouden moeten verhelpen. Maar we bekijken ze vanuit onze luie zetel met een zak chips. Dat geeft het haast iets voyeuristisch, om zo binnen te dringen in de levens van kwetsbare mensen. Je ziet bijvoorbeeld hoe een Jemenitische vader zijn uitgemergelde zoon verliest aan cholera, hoe hij hem in een doek wikkelt en fluisterstil door de gangen van het ziekenhuis draagt. Of hoe een stervende man het Westen aanwijst als schuldige – als we al niet spierwit zagen van de lugubriteit, zou het schaamrood ons op de wangen staan.
Wie is er in al die rampen de schuldige? Zo’n complexe vraag is natuurlijk niet weggewerkt met een simpel antwoord. Het einde van elke Vranckx laat de kijker dan ook achter met een hoop losse eindjes en een flink boeketje vragen. Maar de geschiedenis kent weinig sluitende antwoorden. En de mens ook niet.