Experte radicalisering: "Aanslagen vermijden kan niet, politici creëren valse verwachtingen"

Wie zal uiteindelijk uitgroeien tot een terrorist? Hoe kunnen we dat radicaliseringsproces stoppen? Welke initiatieven kunnen we nemen om te deradicaliseren? Of is dat een utopie? Het zijn maar enkele vragen die beleidsmakers, onderzoekers en mensen in het veld bezighouden sinds de aanslagengolf in Europa van de voorbije jaren. Experte Marion van San deed er onderzoek naar met een weinig opbeurende conclusie: "We moeten toegeven dat we hier geen vat op hebben", zegt ze in "De Wereld vandaag" op Radio 1.

Er is al heel veel overgeschreven en ook het aantal onderzoeken is niet min. Maar toch staat de kennis over het proces van radicalisering en deradicalisering nog in haar kinderschoenen, zegt onderzoekster van San. Ze heeft zich in haar onderzoek beperkt tot het islamitisch radicalisme. "We weten heel weinig over hoe radicalisering ontstaat", zegt van San. "Dat komt omdat het proces zo ongelofelijk complex is", vult ze aan. "Er zijn geen wetmatigheden te distilleren zoals bij de criminaliteit in het algemeen. De personen om wie het gaat zijn zeer divers: het gaan van laaggeschoolden tot mensen die bij wijze van spreken gedoctoreerd hebben. En dan spreken we nog niet over de lone wolfs."

Na de aanslagengolf in Europa voelden beleidsmakers dat ze iets moesten doen. Vaak bleek dat er voorafgaand aan de aanslag, een radicaliseringsproces had plaatsgevonden dat ook de omgeving had opgemerkt. Maar toch klonken nergens alarmbellen. De politiek zet daarom in op detectering van het probleem. Maar wat dan? Volgens van San is het erg moeilijk om ervoor te zorgen dat mensen niet zo ver gaan.

"We proberen maar wat", zegt van San. "Ik sprak met mensen in het gevangeniswezen en daar leeft de vraag erg of deradicalisering wel kan. Als iemand bereid is om zich op te blazen voor een doel, hoe kan je die persoon dan via woorden overtuigen van het tegendeel?" 

Volgens van San is er één ding wat naar haar aanvoelen écht kan helpen. "We moeten ouders veel meer ondersteunen wanneer zij geconfronteerd worden met hun kinderen die aan het radicaliseren zijn. Op die manier blijft het in een vertrouwelijk kader. Nu verwachten we dat ouders hun kinderen gaan aangeven, ook van jeugdwerkers verwachten we dat, en dat is verkeerd. Je voert op die manier een klimaat van wantrouwen in, in een sector waar vertrouwen het allerbelangrijkste is. Ik sprak met Syriëstrijders die zeiden dat ze niet meer met hun ouders konden praten. En de ouders konden nergens terecht met hun verhaal. Dat moet anders".

Door de vrijlating van moslimprediker Jean-Louis Denis afgelopen week kwam ook het debat over de moeilijkheid van deradicalisering terug in de actualiteit. "Ik kreeg al meermaals de vraag, wat moet je met zoiemand?", zegt van San. "Wel, je kan die enkel in de gaten houden met de veiligheidsdiensten. Denken dat je hier vat op hebt is een illusie".

En dus is het volgens de onderzoekster duidelijk dat men noch over de bestrijding van radicalisering, noch over dat van deradicalisering, een pasklaar antwoord heeft. En daar moet ook de politiek eerlijk over zijn, vindt ze.

"De overheid moet toegeven dat ze niet alles gaan oplossen door detectie. Ze kunnen geen aanslagen vermijden. Politici willen soms de indruk wekken dat, als ze maar méér mensen aanstellen, als er maar méér programma"s kome, dat ze dan alle risico's kunnen uitsluiten. En dat is eenvoudigweg niet zo. Ze kunnen wel proberen om er zo goed en zo vroeg mogeilijk bij te zijn", zegt van San.

"Uiteindelijk moeten we beseffen dat de vrijheid in een rechtsstaat ook een prijs heeft", vult ze aan. "Want is het de taak van de staat om de opvoeding van haar burgers over te nemen? Ik denk dat we voornamelijk ouders moeten ondersteunen", herhaalt ze.

VIDEO: "Terzake" sprak met Marion van San