Klimaatbeleid: Is België een volger of een koploper in het Europese peloton?

Voor de periode tot 2020 zijn er drie grote doelen: één vijfde minder broeikasgassen, één vijfde energie besparen en één vijfde meer hernieuwbare energie ten opzichte van 2005. De lidstaten kregen volgens hun draagkracht en bevolkingsaantal een bepaald streefcijfer opgelegd. Voor België was dat 15 procent minder broeikasgassen, 13 procent hernieuwbare energie en een energiebesparing van 17,8 procent ten opzichte van 2005.  

Grote energiegebruikers zijn ondergebracht in een speciaal Europees systeem. Het gaat over energiebedrijven, cement- en staalfabrieken, raffinaderijen en de chemie. Die mogen tot een bepaald niveau CO2 uitstoten. Als ze daar onder zitten verdienen ze een koolstofaandeel dat ze kunnen verkopen aan bedrijven die te veel CO2 produceren. Dit zogeheten emissiehandelssysteem werkt zelfregulerend (ETS of Emissions Trading System).

De grootindustrie in België neemt 37 procent van de totale uitstoot voor haar rekening. Tussen 1990 en 2015 heeft ze die kunnen verminderen met één derde. Dat is onder meer gebeurd door energiebesparing, schonere brandstoffen, meer hernieuwbare energie en de sluiting van kolencentrales.

De andere sectoren zoals landbouw, transport, gebouwen, KMO’s en afvalverwerking vallen onder het federaal en gewestelijk beleid.  Zitten we op koers voor de doelen van 2020?

Tegen 2020 moet België 15 procent minder CO2 uitstoten ten opzichte van 2005. Bij bestaand beleid schieten we 3,5 procent tekort. Dat heeft de Federale Dienst Klimaatverandering berekend. “Er zullen dus inspanningen nodig zijn om dat te vermijden, en vooral om ons land op de goede koers te zetten tijdens de volgende periode, waarbinnen de doelstellingen nog veel ambitieuzer zullen zijn”, zo staat in het rapport.
Ons land moet tegen 2020 13 procent van de energie uit hernieuwbare bronnen halen. In 2017 zitten we op 9,1 procent. Het is niet duidelijk of we de kloof van 3,9 procent gaan dichten.
Het minst overtuigende cijfer is dat van de energie-efficiëntie, de energiebesparing. Sinds 2005 hebben we met zijn allen 2,3 miljoen ton CO2 (equivalent) bespaard. De kloof met 2020 bedraagt nog ruim 5 miljoen ton.

Het duurde 6 jaar tot de drie gewesten en de federale overheid tot een overeenkomst kwamen over de verdeling van de uitstoot voor 2020. Vlaanderen moet tegen dan 15,7 procent minder CO2 uitstoten, Wallonië  14,7 procent en Brussel 8,8 procent.
Uit de laatste inventaris blijkt dat er in 2016 een daling was van de CO2 uitstoot van 0,4 procent ten opzichte van 2005. Het rapport verwacht met het bestaande beleid een daling van de uitstoot van 5 procent (t.o.v. 2005).

Dat is dus ruim onvoldoende. Alleen in de sector gebouwen is een grote vooruitgang geboekt (-11%). De landbouw blijft min of meer stabiel, terwijl het transport in stijgende lijn gaat (+3%). Transport is een belangrijke sector die verantwoordelijk is voor meer dan één derde van de uitstoot in het niet-ETS systeem.

Maar de meningen zijn verdeeld over de cijfers. Volgens Vlaams minister Leefmilieu Joke Schauvliege liggen we nog op koers en zullen we het doel voor 2020 nipt halen. De Bond Beter Leefmilieu betwist dit, zoals blijkt uit onderstaande fragmenten uit de Zevende Dag en Ter Zake:

(Lees verder onder de video)

Dit meningsverschil heeft te maken het feit dat Europa een zekere soepelheid aan de dag legt. Het land dat op een jaar met een zachte winter minder uitstoot dan de norm kan het overschot gebruiken om een jaar met meer uitstoot te compenseren. En aangezien we een paar jaren hebben gekend met een overschot mag die dus mee in rekening worden gebracht.

Wat de groene energie betreft liggen we op koers zegt het Vlaams Energie Agentschap. Het aantal windmolens en zonnepanelen is de laatste jaren sterk gestegen, goed voor 76 procent van het af te leggen traject. De overige 24 procent in 4 jaar tijd is een haalbare kaart zo luidt het bij het Agentschap.
Voor cijfers over de energiebesparing, verwijst het Agentschap door naar de federale gegevens.

Het rapport levert dus een gemengd beeld op. “Matig” voor energiebesparing en uitstootvermindering, “misschien” voor de hernieuwbare energie. Nochtans zijn er op alle niveaus tientallen maatregelen genomen. Maatregelen voor betere isolatie, zuinigere kachels, minder ammoniakuitstoot in de landbouw, schonere wagens, betere fietsroutes, meer hernieuwbare energie enz.. Vorig jaar prijkte ons land zelfs bovenaan de lijst van het Europees Milieu Agentschap met de meeste beleidsmaatregelen: 115.

Minister Schauvliege voegt er nog een paar aan toe: de vergroening van het wagenpark van de Lijn, de budgetneutrale vergroening van de autofiscaliteit en de oprichting van een klimaatfonds. “Met dat fonds hebben we maatregelen gesubsidieerd in de welzijnssector, de culturele sector, het onderwijs en in sociale woningen.”

Meer dan 400 steden en gemeenten hebben het  Burgemeestersconvenant ondertekend om klimaatmaatregelen te nemen.
Ook federaal minister van Leefmilieu  Marie-Christine Marghem prijst haar beleid. Met het energiepact heeft ons land de krijtlijnen uitgetekend voor de volgende 30 jaar. Bovendien gaan we tegen 2030 35 procent minder CO2 uitstoten. Een revolutie, zo zegt Marghem, als je het vergelijkt met de min 15 procent van 2020.  Zo vertelde ze ons tijdens een symposium:

(Lees verder onder video)

Misschien sleept ons land daarom met de voeten op internationale fora. De lat ligt te hoog. Meer kunnen we niet. Zoals onlangs nog bleek in Europees verband.  België verzette zich samen met Tsjechië tegen de Europese richtlijn om de hernieuwbare energie op te trekken tot 32 procent en 32,5 procent energie te besparen tegen 2030. Te duur, zo luidde het.
Er zijn zeker goede maatregelen genomen de afgelopen jaren, zegt Mathias Bienstman van de Bond Beter Leefmilieu. Maar de veestapel en het wegverkeer blijven pijnpunten.

“Er is geen mobiliteitsbeleid”, meent milieu-econoom Johan Albrecht van de UGent, “We laten de file aangroeien en laten de salariswagens ongemoeid. We wachten tot een deel van de automobilisten er zelf de brui aan geeft. De factuur hiervan is enorm. Wat we nodig hebben voor 2030 is een echt mobiliteits-en energiebeleid”.

Ons land moet van Europa dit jaar nog een plan indienen voor de periode tot 2030 wanneer we een daling van 35 procent CO2 uitstoot moeten realiseren. Daarvoor komen de vier milieuministers nog uitgebreid bijeen. Vlaanderen pleit alvast voor een kilometerheffing voor personenwagens en een aanscherping van de isolatienormen voor gebouwen.

“Met die 35 procent behoren we niet tot de meelopers, maar zitten we in de kop van het peloton stelt minister Schauvliege, omdat onze inspanningen bij de hoogste horen: Denemarken (-39%), Nederland, Oostenrijk (-36%), Duitsland (-38%)”.
Maar Groen en de Klimaatcoalitie, die milieuverenigingen en andere middenveldorganisaties verenigt, willen meer. Zij vragen net als het Europees parlement en lidstaten als Nederland en Frankrijk een vermindering van de uitstoot met 55 procent CO2.
Als minister Marghem de 35 procent vermindering een revolutie vindt, wat is -55 procent dan op de schaal van omwentelingen?

Maar er is nog een ander punt van kritiek, namelijk ons staatsbestel.  Wat nu ontbreekt zo staat in een rapport van wijzen is een drijvende kracht in ons land die stuurt en coördineert. Er is wel een Klimaatcommissie maar die vervult haar rol niet ten volle. Daarom dat ook bij ons de roep steeds luider klinkt voor een klimaatwet.
Zo’n wet kan binnen de contouren van onze federale structuur, zegt professor milieurecht aan de UGent Luc Lavrysen en lid van de Federale Raad voor Duurzame Ontwikkeling. “Bijvoorbeeld door een bijzondere wet of een samenwerkingsakkoord waarin een heel duidelijk doel wordt gesteld.”, zo legt hij uit in het volgende fragment:

(Lees verder onder de video)

Belangrijk bij zo’n wet is dat een onafhankelijke commissie van wetenschappers de voortgang kan volgen en ook adviezen kan uitbrengen. Daarnaast is ook inspraak van de burgers een noodzaak, zegt Lavrysen.

In ieder geval, hoe langer het duurt om de uitstoot drastisch te verminderen, hoe groter de druk zal worden op economie, milieu, burgers en politici. Het weer heeft altijd het laatste woord.