"Reinaert de Vos is een vrolijke anarchist" 

“De schelmenstreken van Reinaert de Vos” is geschreven door Koos Meinderts, een gevierd kinderboekenauteur die vorig jaar de Gouden Griffel won voor “Naar het noorden”. Hij knipte het vossenstrekenverhaal in hoofdstukken, waarbij een kleine 20 illustratoren een tekening maakten, onder hen ook Carll Cneut, Charlotte Dematons of Thé Tjong-Khing.

Het prentenboek neemt een hoge vlucht. De populaire Nederlandse praatshow “De wereld draait door” koos het als Boek van de Maand. Recensenten schreven lovende stukken. Er zijn intussen meer dan 15.000 exemplaren van verkocht.

“De schelmenstreken van Reinaert de Vos” is bedoeld voor jong en oud. “Het knappe is dat Meinderts de tekst niet erg aaibaar heeft gemaakt; de seksuele en religieuze verwijzingen zitten er nog allemaal in,” zegt uitgever Van Klaveren aan VRT NWS. Het boek begint trouwens met een waarschuwing “dat het ernstige schade aan de tere kinderziel kan toebrengen”.

Auteur Koos Meinderts voegt eraan toe: "Ik heb aan de uitgever gevraagd of ik "vol op het orgel mocht spelen", en dat mocht. Tegen de tendens in dat alles tegenwoordig preutser en mierzoet moet."

“Van den vos Reynaerde” is een middelnederlands epos, met dieren als personages en vol verwijzingen naar de mensenmaatschappij en kritiek op clerus en adel. Waarschijnlijk werd het in de 13e eeuw geschreven door “Willem die Madoc maakte”. Het heeft wortels in de klassieke Griekse en Latijnse fabels en in de vossenverhalen van “Le roman de Renard”. 

Het originele handschrift is niet bewaard. Koos Meinderts heeft zich gebaseerd op de Nederlandse teksteditie van dr. Tinbergen en op het Comburgse handschrift, rond 1400 geschreven in de omgeving van Gent.  

Waarover gaat het epos? Kort samengevat: Reinaert is een sluwe vos, die andere dieren naar het leven staat en alles uit de kast haalt om niet veroordeeld te worden door koning Nobel. Al die andere dieren (Bruun de beer, Cuwaert de haas, Tibeert de kater...) zijn trouwens niet bijzonder schrander of hebben zelf boter op de kop.

Beluister hier een audiofragment in het middelnederlands, over hoe Bruun door Reinaert wordt verleid met honing:

Rik van Daele van het Reynaertgenootschap is tevreden met het nieuwe prentenboek en met de aandacht voor het verhaal. Hij heeft geen probleem met een eigentijdse versie. “Het is interessant om te zien hoe elke bewerker dit eeuwenoude verhaal actualiseert.” Van Daele signaleert dat er gemiddeld één Reinaert-bewerking per jaar opduikt. 

“Valsspelen is van alle tijden,” duidt Van Daele de blijvende aantrekkingskracht van Reinaert. Omdat de wereld van de vos eigenlijk de mensenwereld is, met dierenpersonages met menselijke trekken “gaat Reinaert over ons”. In die zin “is Reinaert van alle tijden, maar in alle tijden ook weer anders”. De verscheidenheid van het hoofdpersonage valt af te lezen aan de 20 interpretaties van Nederlandse en Vlaamse illustratoren.

Auteur Koos Meinderts denkt dat Reinaert een snaar beroert omdat hij voor "de kleine man" staat, die het opneemt "tegen de hypocrisie en de hebzucht van de hoge omes. Een soort David tegen Goliath.  Reinaert weet zich ook overal uit te praten." Natuurlijk is Reinaert ook zelf een schurk, maar "dat wordt door de vingers gezien", volgens Koos Meinderts. "Hij is een vrolijke anarchist," zegt de auteur in "De Ochtend" op Radio 1.

Beluister hier het gesprek met Koos Meinderts:

De bakermat van Reinaert mag dan wel Vlaanderen zijn, in Nederland wordt hij ook gelezen en bestudeerd. “Misschien dat hij toch wel meer tot het collectieve erfgoed van Vlaanderen én Zeeuws-Vlaanderen behoort,” zegt Rik van Daele.

Het verhaal is na honderden jaren nog altijd populair. Eerder dit jaar was er het evenement “Vossen” in het Waasland, de bakermat van Reinaert, “Waes, het soete lant”: een fietstocht en kunstmanifestatie, georganiseerd door de stichting van Fernand Huts. “Reinaert de vos” als hoorspel van het Geluidshuis was een hit op de Boekenbeurs. 

Meer in het algemeen is de vos het dier “we love to hate”, half schurk en half held. Vossen duiken op in boeken, films en opera. De Kroatisch-Nederlandse Dubravka Ugresic publiceerde eerder dit jaar “De vos”, een roman die de vos in al zijn gedaantes volgt over de wereldbol. “Ten zuiden van de rivier” van Blake Morrison (2007) verhaalt over stadsvossen in Londen. “De kleine prins” van Antoine de Saint-Exupéry leert levenslessen van een vos.  Louis Paul Boon verwerkte een Reinaert-thema in "De kapellekensbaan".

“Zorro” betekent “vos” in het Spaans. Wes Anderson verfilmde “Fantastic Mr. Fox” van Roald Dahl. En al in de eerste aflevering van de Fabeltjeskrant dook Lowieke de vos op. “Hatsekidee!”  

Vossen zijn ook geliefd in de designwereld. Kijk eens rond: vossen zijn overal, op sokken, mokken, schriften en truien. En ze duiken steeds vaker in levende lijve op, zelfs in de stad. In het bos achter de VRT-gebouwen in Schaarbeek is er veel vossenactiviteit. Er zijn 50 burchten geteld en afgelopen zomer waren er vijf koppels en vijf jongen.

"De schelmenstreken van Reinaert de Vos" van Koos Meinderts is uitgegeven bij Hoogland & Van Klaveren, die eerder al andere klassiekers bewerkte en door vele tekenaars liet illustreren: “De baron van Münchhausen” en “De avonturen van Odysseus”. 

Uit het VRT-archief: "Komt toch eens kijken"" met nonkel Bob en tante Ria en "Van den vos Reynaerde" in de KVS Brussel, 1961:

Uit het VRT-archief: historische teksteditie "Van den vos Reynaerde" (Journaal, 1991)

Uit het VRT-archief: "Van den vos" door theatergroep FC Bergman (Hoera Cultuur, 2013)

Opsporingsbericht

Hier zwiept het licht als een tak tegen je wang.
Daar de gezichten van de anderen
alsof ze opstappen op een trein. Je zou willen

bijknippen, herschikken. Die man daar
weer laten opbloeien uit zijn regenjas. Maar
je wil niemand missen. Niet de witte paardenkastanje

en zijn armen als afleggers, de eiken en de beuken
die in hun kostuums naar buiten staan te kijken.
De varens met hun stekels, de bladverliezende azalea’s

met hun dunnende dos. Zit hier iemand tussen
die aan de beschrijving voldoet? Roodbruin
zou hij zijn, haar in een staart met een witte punt.

Op zwarte sokken. Iemand vangt de zon
met een hand . Je ziet de schaduw
die op de rugleuning voor je valt. Een duim

naar boven, de wijsvinger vormt een oog.
De pink gespreid, weg van de andere vingers.
De schaduw hapt en doet je adem stokken.

Paul Demets
Plattelandsgedicht XXXIII-oktober 2018

Voor de Tuindagen in het Park van Beervelde en voor het Reynaertjaar van de gemeente Lochristi.