Wat kan president Trump doen als hij een nationale noodtoestand uitroept? Veel, maar niet alles
De Amerikaanse president Donald Trump gaat een nationale noodtoestand afkondigen om op die manier geld vrij te maken om zijn grensmuur met Mexico te bouwen. Dat heeft het Witte Huis gisteravond aangekondigd. Trump kan dat wettelijk doen, maar hij riskeert wel een politieke en juridische crisis. Er zijn echter precedenten.
Amerika is een democratie met "checks and balances", waarbij de president, beide kamers van het Congres en de justitie met het Hooggerechtshof aan de kop elkaar in evenwicht moeten houden. Zo wilden de bedenkers van de grondwet het in 1788 en zo geschiedde. Toch lieten die de deur open voor uitzonderlijke maatregelen in uiterste nood of bij grote bedreigingen.
Tal van presidenten hebben in het verleden gebruik gemaakt van uitzonderlijke noodmaatregelen om een volgens hen dringende nationale crisis of bedreiging het hoofd te bieden, meestal in oorlogstijd.
Zo zette de gevierde Abraham Lincoln tijdens de Burgeroorlog (1861-1865) mensen willekeurig gevangen of liet hij ze berechten door militaire rechtbanken. Op het einde van de Eerste Wereldoorlog in 1917 maakte ook president Woodrow Wilson gebruik van noodmaatregelen.
Dat kan erg ver gaan: zo liet president Franklin Roosevelt tijdens de Tweede Wereldoorlog per presidentieel decreet alle mensen van Japanse afkomst in de VS -ook kinderen- oppakken en interneren in kampen, "an act which will live in infamy", om zijn Pearl Harbor Speech enigszins te verdraaien. Kort na de aanslagen van 9/11 in New York, Washington en Pennsylvania nam George W. Bush maatregelen die de deur open zetten voor het oppakken en mishandelen van terreurverdachten. Barack Obama kondigde in 2009 noodmaatregelen buiten het Congres af om de uitbraak van een gevaarlijk griepvirus tegen te gaan. Ook het bevriezen van tegoeden en eigendommen van buitenlandse regimes of politici is in de VS erg in trek, onder meer inzake Noord-Korea, Iran of Rusland.
(lees verder onder de foto.)
Wat kan en wat kan niet?
Wettelijk kan een president per decreet die nationale noodtoestand in heel de VS uitroepen, dus op eigen houtje, zonder goedkeuring van het Congres. Hij moet het Congres wel onmiddellijk op de hoogte stellen van de bedreigingen en de maatregelen die hij wil treffen.
Concreet zou president Trump een deel van het budget voor Defensie en militairen en materiaal kunnen opeisen voor de bouw van zijn grensmuur met Mexico. Hij kan eventueel ook land daartoe onteigenen en naar eigen goeddunken topmilitairen ontslaan of benoemen.
Concreet zou president Trump een deel van het budget voor Defensie en militairen en materiaal kunnen opeisen voor de bouw van zijn grensmuur met Mexico
Er moet dan wel sprake zijn van een grote bedreiging voor de nationale veiligheid voor de economie of voor de volksgezondheid of een buitenlandse crisis. Er dreigt dan wel geen oorlog met Mexico, maar de wetgeving spreekt over een "unusual threat" of "uitzonderlijke bedreiging". Die terminologie is erg vaag en Trump zou de toestroom van immigranten uit Centraal-Amerika als dusdanig kunnen beschouwen en heeft die in eerdere uitspraken al als dusdanig omschreven.
Hoe onwaarschijnlijk ook: in principe kan een president bij een noodtoestand troepen van de National Guard op straat inzetten of communicatie beperken. Dat gebeurde tijdens de wereldoorlogen, maar zou nu ook kunnen om beperkingen op te leggen aan het internet of bedrijven als Facebook, Twitter en Google, die hij eerder al waarschuwde. Mensen oppakken zonder de normale rechtsgang kan ook, maar ook kunnen bank- en andere tegoeden van Amerikanen of buitenlanders bevroren worden en dat zou bijvoorbeeld kunnen bij mensen die onderdak geven of steun verlenen aan illegale immigranten.
Het Congres heeft ook een noodrem
Nu zijn er nogal wat mensen die vrezen dat president Trump -gezien zijn voorkeur voor "sterk leiderschap"- erg breed gebruik zou kunnen maken van die bevoegdheden, maar die zijn ook niet onbeperkt.
Zo stelt de National Emergency Act uit 1976 in de nasleep van de Watergate-affaire toch beperkingen. Zo moet een president de noodmaatregelen meteen erg specifiek verduidelijken aan het Congres en vervallen die automatisch na een jaar tenzij hij ze verlengt. Ook moet hij om de zes maanden verslag uitbrengen in het Congres. Het Huis van Afgevaardigden en de Senaat kunnen samen ook een einde maken aan een noodmaatregel.
Mocht Trump naar de noodtoestand grijpen, dan zouden de Democraten in het parlement die juridisch kunnen aanvechten
Ook justitie kan paal en perk stellen aan noodmaatregelen. Zo vernietigde het Hooggerechtshof tijdens de oorlog in Korea een opeisingsbevel van president Harry Truman op staalbedrijven in de VS omdat hij daar zijn boekje te buiten zou gegaan zijn. Mocht Trump naar de noodtoestand grijpen, dan zouden de Democratische parlementsleden die juridisch kunnen aanvechten. Gezien de machtsverhoudingen in het Congres en in het Hooggerechtshof kan Trump daar op enig begrip rekenen, maar wellicht niet oneindig.
Samengevat zou Trump zijn muur via de noodtoestand kunnen realiseren, maar de normale democratie en burgerrechten permanent neutraliseren, lijkt in de VS niet echt een optie en wellicht zou een eventueel misbruik van de procedure in toekomstige wetgeving tot een afzwakking daarvan leiden.
Bekijk hieronder de analyse van Björn Soenens in “Het Journaal”:
