Waarom we zo graag Engels spreken: ‘Starman is veel cooler dan Sterrenman’

Chill, cringe, dissen en lit: liefst vier van de vijf genomineerde woorden voor het Kinderwoord van 2018 stamden uit het Engels. De enige Nederlandse genomineerde, ‘boeie’, mag de verkiezing dan wel gewonnen hebben, maar de vraag blijft: waarom nemen wij de Engelse taal – van jongs af aan – zo vlot in de mond?

Eén ding is zeker: dat we graag Engels spreken, komt níét omdat dat een gemakkelijke taal is. ‘Neem de uitspraak: die is erg moeilijk’, zegt taalwetenschapper Eline Zenner (KU Leuven). ‘Of kijk naar de spelling, die een ramp is.’

‘Engels is in elk geval zwieriger’, zullen anglofielen aanvoeren. Zij hebben het over ‘kernachtiger uitdrukkingen’ en ‘meer synoniemen en nuanceverschillen’. Hebben ze gelijk? ‘Die bewering berust op een misverstand’, zegt de Nederlandse taalkundige Marc van Oosterdorp. ‘Net omdat ze het Nederlands door en door kennen, zijn mensen onder de indruk van het Engels en klinkt het allemaal nét wat lekkerder. Maar daar bestaan geen objectieve redenen voor, die mensen bedriegen zichzelf. In het Nederlands kun je alles zeggen, behalve misschien als het over bepaalde technische onderwerpen gaat.’

Als je Beyoncé twintig keer “I slay” (“ik domineer”) hoort zingen, ga je dat overnemen. Al dan niet bewust hoop je zo zelf óók hip te zijn

Zou het kunnen zijn dat we gewoon niet genoeg houden van het Nederlands? Van Oosterdorp ziet een verschil tussen Nederland en Vlaanderen. ‘In het dagelijkse leven staat het Nederlands wat verder af van wat jullie in Vlaanderen zelf spreken. Kijk alleen al naar het begrip “tussentaal”: die taal staat tussen je eigen taal – het dialect – en het Standaardnederlands, een taal waarvoor je je best moet doen, waarin je bang bent om fouten te maken. Dat heb je in Nederland niet. De eventuele liefde voor het Nederlands is daardoor telkens anders. In Vlaanderen is dat de liefde voor de standaardisering, voor wat buiten jezelf ligt. In Nederland is dat de liefde voor wat gevoelsmatig je eigen taal is.’

De sterkste link

Dat verschil leidt niet tot een verschil in waardering: het Engels is zowel boven als onder de Moerdijk ontzettend populair. ‘Dezelfde fascinatie zie je bij mijn schoonfamilie in Zuid-Italie’, zegt Van Oosterdorp. ‘Het is eigen aan mensen om te kijken naar anderen die economisch of cultureel dominanter zijn. Vroeger werd opgekeken naar het Frans, nu is dat het Engels. Dat had eerst het Britse imperium achter zich en na WO II de Verenigde Staten. Sindsdien is de Amerikaanse populaire cultuur dominant gebleven, wat het Engels verder heeft verspreid. Wereldwijd hoor je in elke taxi dezelfde Amerikaanse liedjes.’

‘En wat je vaak hoort, neem je over’, zegt Eline Zenner. ‘Dat we het Engels vaak horen in contexten die “cool” zijn – in films, series, games – versterkt dat effect nog. Als je bijvoorbeeld Beyoncé twintig keer ” I slay” (“ik domineer”) hoort zingen, ga je dat overnemen. Al dan niet bewust hoop je zo zelf óók hip te zijn.’

Dat begint al op jonge leeftijd. Zenner: ‘In een recent onderzoek hebben we Vlaamse kinderen voorgesteld aan twee nieuwe superhelden: Sterrenman en Starman. Er was maar één verschil tussen beide helden: Sterrenman sprak alleen Nederlands, terwijl Starman een met Engels doorspekt Nederlands gebruikte. Bij leerlingen in de eerste graad van het lager onderwijs zagen we nog geen verschil in waardering, maar kinderen van de derde graad hadden een duidelijke voorkeur voor Starman. Als we vroegen waarom ze eerder Starman op een verjaardagsfeestje zouden uitnodigen, verwezen ze naar zijn “coole taal” of expliciet naar het Engels: “Starman spreekt Engels en daar hou ik van.”‘

Omdat we massaal Engelse termen en uitdrukkingen horen, zitten die vers in ons lexicale geheugen.

Naast bewondering speelt ook de pure blootstelling aan Engels een rol. ‘Omdat we massaal Engelse termen en uitdrukkingen horen, zitten die vers in ons lexicale geheugen’, zegt psycholinguïste Evy Woumans (UGent). ‘Als je vaak of recent een Engelse constructie hebt gehoord, wordt de link tussen het semantische concept – dat van “een stoel”, van “blij zijn” enzovoort – en het Engelse woord soms sterker dan die met het Nederlandse woord. En ons brein zit zo in elkaar dat de sterkste link wint. Je bent met andere woorden geprimed om Engels te spreken.’

‘Shit’ vs. ‘verdomme’

En er zijn nog redenen waarom een Engels woord de voorkeur kan krijgen. Omdat de Nederlandse tegenhanger niet helemaal hetzelfde betekent: ” awkward“, bijvoorbeeld, is niet gelijk aan “ongemakkelijk”. Of omdat bij twee woorden met dezelfde betekenis het Engelse verkozen wordt als dat korter is: zie “babysit” versus “kinderoppas” of “hooligan” versus “voetbalvandaal”.’

‘Soms is het simpelweg gemakkelijker om een vreemde taal te spreken’, zegt Evy Woumans. ‘Uit onderzoek blijkt dat die veel minder verbonden is aan je emoties. Mensen gaan vaak in therapie in het Engels omdat ze daarin gemakkelijker dingen kunnen verwoorden, zeker als het gaat om traumatische gebeurtenissen. Hetzelfde geldt voor taboewoorden en gevoelsuitdrukkingen: ” shit” zeg je gemakkelijker dan “verdomme”, ” I love you” gaat beter dan “ik zie je graag”. Door iemands zogenoemde galvanische huidreactie te meten kun je zelfs zien dat hij of zij minder emotioneel is bij het uiten en horen van dergelijke dingen in een vreemde taal.’

Mensen die nu jong zijn en Engels spreken, zullen dat op hun tachtigste nog altijd doen.

Omgekeerd komt een boodschap in het Nederlands veel harder aan. Gorik van Oudheusden, alias rapper Zwangere Guy, is zich daar bewust van. In zijn recentste worp, Gorik Pt. 1, schrijft hij in het Nederlands, en in expliciete bewoordingen, over zijn moeilijke relatie met zijn moeder en stiefvader. ‘Ik denk dat mijn boodschap altijd scherper zal klinken in de taal die ik het best beheers’, zegt hij. ‘Het is natuurlijk ook een mooie taal. Gorik pt. 1 schrijven heeft me meermaals aan het huilen gebracht. Ook dat nummer live brengen doet iets met me.’

Rest nog de vraag hoelang het Engels de lingua franca zal blijven, nu de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk aan economisch gewicht inboeten en China opgang maakt. ‘Ik schat nog zeker een eeuw’, zegt socioloog Abram de Swaan (Universiteit van Amsterdam). ‘Mensen die nu jong zijn en Engels spreken, zullen dat op hun tachtigste nog altijd doen. Het werkt ook als een vliegwiel: doordat meer mensen Engels spreken, vergroot de aantrekkingskracht nog. Het Chinees vertoont dat niet of nauwelijks. Ook in de buurlanden van China is het Engels de voertaal onder anderstaligen. Waar ter wereld je ook gaat: mensen willen die taal nu eenmaal dolgraag leren.’