Waarom zijn professor Zonnebloem, Perkamentus en Barabas allemaal mannen?
Unesco heeft 11 februari uitgeroepen tot Internationale Dag van Vrouwen en Meisjes in de Wetenschap. Vrouwelijke professoren zijn vandaag nog steeds sterk in de minderheid. Ook al krijgen vrouwen nu gelijke kansen in het onderwijs en doen ze het aan de hogeschool of universiteit minstens even goed als hun mannelijke medestudenten, ze groeien slechts met mondjesmaat door naar een positie als professor. Om die verhouding beter te krijgen start de Jonge Academie de campagne "wetenschap=m+v+x".
"Gezocht: topingenieur om baanbrekend wetenschappelijk onderzoek te leiden". Onbewuste vooroordelen zorgen ervoor dat we voor de invulling van bovenstaande vacature sneller aan een man denken dan aan een vrouw.
Genderonevenwicht is ook aan de universiteit een oud zeer. Een bekend voorbeeld is Einsteins medestudente en eerste vrouw, Mileva Marić Einstein. Tot op vandaag betwisten historici hoe groot Marićs inbreng precies was bij het Nobelprijs-winnende werk dat Einstein in 1905 publiceerde, maar vast staat dat deze briljante studente haar eigen ambities opborg toen ze kinderen kreeg met Albert.
Slechts 1 op de 4 professoren is een vrouw
Ook vandaag nog vallen vrouwen in hun universitaire carrières sneller uit de boot, ondanks de verhoogde inspanningen voor gelijke kansen en diversiteit die de universiteiten de afgelopen jaren gedaan hebben. Volgens de meest recente cijfers van de Vlaamse Interuniversitaire Raad (VLIR) is slechts 26 procent van de Vlaamse professoren een vrouw. Dit is een lichte verbetering ten opzichte van de 20 procent in 2012, maar er blijft werk aan de winkel.
Terwijl de genderverhouding op doctoraatsniveau over de disciplines heen vrij evenwichtig is, vervolgen minder vrouwen dan mannen hun wetenschappelijke carrière met een postdoctoraat en blijft de doorstroom van vrouwen naar een positie als professor een knelpunt. De wetenschap is dus een "lekkende pijplijn", waarbij vooral vrouwen, maar ook vaders en iedereen die niet beantwoordt aan het stereotiepe beeld van een professor, eerder uitstromen dan doorstromen.
Het probleem ligt duidelijk niet aan een gebrek aan talent
Het probleem ligt duidelijk niet aan een gebrek aan talent. Net als in het bedrijfsleven, de politiek of de culturele sector is ook in de wetenschap één van de meest onderschatte oorzaken van genderongelijkheid implicit gender bias, ook wel "moderne discriminatie" genoemd.
Onbewust delen we individuen snel in categorieën in op basis van ervaringen, scholing en sociale omgeving en vormen we dus een oordeel over iemand op basis van aangeleerde culturele stereotypes. Op die manier sluipen stereotiepe beelden over mannen en vrouwen binnen in ons denken, onze verwachtingen en in hoe we iemands werkprestaties of -capaciteiten beoordelen.
Onbewuste vooroordelen
Het gevolg van dat stereotiepe oordelen is dat we minder snel aan vrouwen denken wanneer het over belangrijke taken, functies of verantwoordelijkheden gaat. Want een CEO, technisch ingenieur of professor roept eerder het beeld op van een man en bij een kleuteronderwijzer, verpleegkundige of assistent denken we eerst aan een vrouw. Deze hardnekkige stereotypen liggen aan de basis van onbewuste vooroordelen dat vrouwen minder bekwaam zouden zijn voor academische of leidinggevende posities.
Ze resulteren in alledaagse situaties die vaak subtiel en onbedoeld signaleren dat vrouwen niet zouden thuishoren in de wetenschappen en op de universiteit: vrouwelijke professoren die op een receptie de vraag krijgen van welke prof zij de echtgenote zijn, doctoraatsstudentes die na een lezing eerder opmerkingen krijgen over hun stijl of uiterlijk dan over de inhoud of vrouwen die tot vervelens toe aangesproken worden over de combinatie gezin en werk.
Daarnaast hebben die onbewuste vooroordelen ook een wetenschappelijk aangetoonde impact op hoe vrouwen beoordeeld worden door anderen (mannen én vrouwen). Zo blijkt dat een evaluatiecommissie de neiging heeft een cv als "sterker" te beoordelen wanneer de naam van de kandidaat mannelijk is in vergelijking met exact hetzelfde cv van een vrouw.
Daarnaast wordt van vrouwen en mannen met zorgtaken – zoals de zorg voor kinderen of zieke ouders – snel gedacht dat ze minder ambitieus of minder productief zijn. En aanbevelingsbrieven voor vrouwen bevatten vaker termen als "hardwerkend" en "toegewijd", die geassocieerd worden met inspanning. Die voor mannen bevatten eerder termen als "excellent" en "briljant", die geassocieerd worden met talent en capaciteiten.
Studies tonen aan dat vrouwen pas solliciteren wanneer ze aan 100 procent van de selectiecriteria voldoen; bij mannen is dat ongeveer 60 procent
Tot slot beïnvloedt dit stereotiepe denken ook hoe vrouwen hun éigen kansen inschatten op een job aan de universiteit. Studies tonen aan dat vrouwen pas solliciteren wanneer ze aan 100 procent van de selectie- of promotiecriteria voldoen; bij mannen ligt de drempel doorgaans op 60 procent.
Wanneer vacatureteksten bovendien bulken van woorden met mannelijke bijklanken zoals "competitie" en "baanbrekend onderzoek", gaan vrouwen nóg minder snel solliciteren, want onbewust interpreteren ze dit als een teken dat ze minder in aanmerking komen voor de job. En, wanneer er tegenstrijdige stereotypes heersen over wat het betekent om "vrouw" te zijn versus een "wetenschapper", lopen vrouwen het risico om meer identiteitsconflicten te ervaren die resulteren in lager welzijn en in minder interesse in wetenschappen.
Bye bye Barabas
Dit stereotiepe denken leren we al van jongs af aan. In de stripverhalen, kinderboeken en -films zijn professor Perkamentus, professor Zonnebloem, professor Barabas en professor Gobelijn immers allemaal mannen op leeftijd. Zoals hierboven geschetst, zijn de gevolgen van dit stereotiepe denken negatief: iedereen die niet beantwoordt aan het stereotiepe beeld van een professor, stroomt minder door op de universiteit, ondanks zijn/haar talenten. Terwijl onderzoek net aantoont dat een team met een goede mix aan opvattingen en benaderingen tot meer creatieve en innovatieve oplossingen en dus tot betere resultaten komt.
Hoog tijd dus om een aantal stereotypen te doorbreken. Internationaal groeit het bewustzijn van de impact van onbewuste vooroordelen en veel universiteiten hebben hun aandacht voor diversiteit de afgelopen jaren al gevoelig verhoogd. In Vlaanderen wil de Jonge Academie het thema op de kaart zetten aan de hand van een interuniversitaire campagne.
De website www.wetenschapismvx.be bevat wetenschappelijke achtergrondinformatie, ervaringen uit het veld en concrete tips om het probleem aan te pakken. Daarnaast werken we de komende maanden, samen met de VLIR, aan een concreet actieplan in de hoop een cultuurverschuiving in onze universiteiten teweeg te brengen. Het draagvlak is groot, laten we nu alle goede intenties vertalen naar acties. Want net een diversiteit aan knappe koppen maakt de wetenschap sterk.
Leden van de Jonge Academie:
Nele Wynants, Jozefien De Leersnyder, Heleen Dewitte, Vincent Ginis en Niel Hens, Elke Cloots, Veerle De Herdt, Bert De Smedt, Ugo Dehaes, Lendert Gelens, Joke Goris, Kristien Hens, Lies Lahousse, Damya Laoui, Steven Latré, Sarah Lebeer, Pieter Martens, Frank Merkx, Magaly Rodríguez García, Kevin Smets, Evelien Smits, Lieve Van Hoof, Alexander van Nuijs, Birgit Van Puymbroeck, Sofie Verbrugge, Katrien Verveckken, Sylvia Wenmackers
Bekijk hieronder het verslag uit "Het Journaal":
VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst. Wilt u graag zelf een opiniestuk publiceren, contacteer dan VRT NWS via moderator@vrt.be.