Doodstraf voor Belgische IS-strijders: vertrouwen we Iraaks systeem écht meer dan het Belgische gerecht?

De soevereiniteit van staten houdt in dat zij zelf een strafrechtelijk systeem uitwerken. Als de Iraakse wetgeving stelt dat Irak bevoegd is om buitenlandse strijders te berechten, dan is dat zo. Zeker voor misdrijven die in Irak zijn gepleegd, is het niet meer dan logisch dat de Iraakse wetgeving Irak bevoegd verklaart. Of dit ook geldt voor feiten gepleegd in Syrië is minder voor de hand liggend en daarvoor zou de Iraakse wetgeving moeten worden bestudeerd.

Maar waarom verkiest de N-VA berechting in Irak boven berechting in België? Het lijkt alsof ze menen dat het Belgische rechtssysteem niet voldoende slagkracht zou hebben om deze terroristen te bestraffen. 

Als de Verenigde Staten zich terugtrekken uit het Syrische conflict na de veldslag in Baghouz, komen mogelijk honderden Europese Syriëstrijders op vrije voeten. Lees verder onder de kaart.

Het Belgische rechtssysteem is gestoeld op het vermoeden van onschuld. Daardoor moet het openbaar ministerie het bewijs van misdrijven leveren. Daarna voorziet het Belgische Strafwetboek in proportionele straffen. Moord bestraft het bijvoorbeeld met levenslange opsluiting.

Maar als het openbaar ministerie alleen deelname aan de activiteiten van een terroristische groepering kan bewijzen, kan de correctionele rechtbank maximum vijf jaar gevangenisstraf opleggen. Dat is de hoogste straf als het openbaar ministerie het bewijs van moord of doodslag niet kan leveren, ook al voelt dit onrechtvaardig aan voor een persoon die mogelijk iemand gedood heeft.

Het Belgische rechtssysteem bevat nog veel meer zulke waarborgen. Zo heeft de verdachte recht op bijstand van een advocaat (en indien nodig een tolk), en wordt hij onschuldig geacht tot het tegendeel bewezen is. Insinueren dat ons systeem niet voldoende slagkracht heeft, is eigenlijk zeggen dat het te veel waarborgen biedt aan de verdediging. Die waarborgen moeten onder andere onterechte veroordelingen vermijden.

In een context waarin het leven van de beklaagde op het spel staat, zijn deze waarborgen nóg meer van belang. In de VS, bijvoorbeeld, slepen zaken over de doodstraf soms jaren of zelfs decennia aan door de vele stadia in de beroepsprocedure. En dat allemaal om onterechte veroordelingen te vermijden (wat nog steeds niet altijd lukt). 

Militairen van de Syrische Democratische Strijdkrachten (SDF) vormen een alliantie met de Verenigde Staten, tegen IS. Lees verder onder de foto.

Als we ons eigen systeem wantrouwen, rijst de logische vraag: in welke mate vertrouwen we het Iraakse systeem dan wél? Een belangrijke vraag is voor welke gedragingen de Iraakse wetgeving in de doodstraf voorziet. Kunnen enkel de strijders die moorden hebben gepleegd de doodstraf krijgen of ook personen die enkel logistieke hulp hebben geboden (chauffeur, kok, etc.)? Iemand de doodstraf geven voor dat laatste zou disproportioneel zijn.

Hoe verzekeren we daarnaast dat verdachten ook in Irak een eerlijk proces krijgen? Kunnen we de Iraakse overheid vertrouwen om de doodstraf niet onterecht toe te passen? Ons eigen rechtssysteem buitenspel zetten in ruil voor een systeem waarop we geen enkele vat hebben, lijkt dan ook moreel niet verantwoord. Hoewel het juridisch misschien kan, is het een aanfluiting voor onze rechtstaat om Belgische burgers te laten berechten in Irak omdat ze in België te veel waarborgen zouden genieten.

Het voorstel om aan de Iraakse autoriteiten waarborgen te vragen tegen de doodstraf, brengt evenmin zoden aan de dijk. Als iemand de keuze krijgt tussen de doodstraf of levenslang in een Iraakse cel, zouden velen misschien de korte pijn verkiezen.

De nationaliteit afnemen van "onze" IS-strijders kan worden gebruikt in een poging om veel van deze kritiek te omzeilen. Strikt juridisch zorgt dat ervoor dat geen Belgisch bloed aan Belgische handen kleeft. Deze individuen zijn dan immers niet langer Belgische onderdanen. De vraag die dan speelt, is of dit de richting is die we als staat willen uitgaan.

Willen we zonder schroom onze eigen “burgers”, met wie we van de ene dag op de andere weliswaar de theoretische banden doorknippen, aan een straf onderwerpen waarvan we zelf al langer dan twintig jaar afstand hebben gedaan? Bovendien mogen we onze verantwoordelijkheid als samenleving in dit verhaal ook niet vergeten: ze komen nu eenmaal uit België. Wij dragen ten minste ten dele de verantwoordelijkheid voor hun radicalisering.

Tot slot kunnen we het probleem vanuit een breder kader bekijken. Sinds de jaren 1990 was het aantal executies wereldwijd sterk gedaald. In het begin van het voorbije decennium schommelde het volgens Amnesty International tussen de 500 en de 700 per jaar (exclusief China, dat geen cijfers vrijgeeft). 2015 was met 1634 executies echter een extreem jaar. Dat aantal is in 2016 en 2017 gezakt tot ongeveer 1000 per jaar, nog steeds een pak hoger dan voor 2015 dus.

De dalende trend die al sinds de jaren 1990 aan de gang was, lijkt dus wat te zijn gekeerd. Zo stemde in California 53% tegen de afschaffing van de doodstraf in 2016 en werden er in 2017 in Arkansas voor het eerst in twaalf jaar weer executies uitgevoerd. De doodstraf is dus zeker geen marginaal fenomeen en is ook in Westerse landen nog aan de orde. In deze context moeten we ons dus afvragen aan welke kant van de geschiedenis België wil staan? Laat ons het goede voorbeeld geven en de doodstraf blijven veroordelen.

Juridisch gezien is het door Irak laten berechten van Belgische IS-strijders die feiten gepleegd hebben in Irak, inclusief de mogelijkheid tot de doodstraf, geen probleem. Moreel gezien is het dat echter wel. We kunnen niet zeker zijn dat Irak voldoende waarborgen zal bieden aan de verdediging en dat het proportionele straffen zal uitspreken. Door de berechting toch in Irak te laten doorgaan, zetten we bewust onze eigen rechtsstaat buitenspel.

Als we de doodstraf echt onaanvaardbaar vinden en een eerlijk proces echt belangrijk vinden, moeten we er ook naar handelen. Deze IS-strijders simpelweg hun Belgische nationaliteit ontnemen, is uiteraard geen oplossing. Hen in België berechten, met alle waarborgen die ons systeem biedt, is de enige oplossing. Alle energie die nu naar dit debat gaat, zou beter worden geïnvesteerd in structurele oplossingen om de diep in onze maatschappij gewortelde oorzaken van radicalisering aan te pakken en de IS-strijders in kwestie te deradicaliseren.