Regisseur Mahmoud Ben Mahmoud: “Ik was de eerste in mijn familie die geen theoloog werd”
‘De derde Dardenne-broer’: het is een mogelijke omschrijving van de Tunesische regisseur Mahmoud Ben Mahmoud (71). Met Fatwa heeft hij een subtiel en realistisch portret gemaakt van simpele mensen die het opnemen tegen de extreme islam.
“Van de Dardennes heb ik geleerd om recht naar de essentie te gaan, om altijd door de ogen van de personages te kijken, en om altijd dicht bij de kern van het verhaal te blijven, om de personages voortdurend onder druk te zetten. Die stijl heb ik onbewust overgenomen, maar is me ook een beetje opgelegd door de bescheiden middelen waarmee ik moet werken.”
Mahmoud Ben Mahmoud spreekt met veel bewondering over Jean-Pierre en Luc Dardenne. De twee Luikse broers zijn de producenten van Fatwa, de nieuwe film van Ben Mahmoud. Het is al de derde keer dat ze samenwerken. “Ik maak een beetje deel uit van hun familie, van Les Films du Fleuve (hun productiehuis, EWC).”
De nieuwste ‘Film du Fleuve’ heet dus Fatwa: een subtiel, sober drama over een vader (Ahmed Hafiane) die naar Tunesië terugkeert om zijn zoon te begraven, en wordt bedreigd door de radicale islamistische groepering waartoe ook zijn zoon behoorde. Verwacht van Fatwa dus geen spectaculaire actiescènes of dure special effects: die heeft de Tunesische regisseur ook helemaal niet nodig om een brandend actuele, diepgravende én spannende – de plot is opgebouwd als een detectiveverhaal – film te maken. Een film waarin het conflict tussen de gematigde, moderne islam en de radicale, strenge variant die na de Arabische Lente de kop opstak, centraal staat.
‘Vanop zijn doodsbed heeft mijn vader ervoor gezorgd dat ik zeker de beurs zou krijgen om hier in Brussel te komen studeren’
“Toen ik als klein kind in Tunesië woonde, was er natuurlijk ook een conservatieve stroming binnen de islam”, vertelt de regisseur. “Maar die gebruikte geen geweld. Vergelijk het met conservatieve katholieken hier, of orthodoxe joden. Je ziet het in alle samenlevingen, mensen die hun geloof op een conservatieve manier belijden. Zonder geweld. Religie en theologie speelden zich af in de moskee. Religieuzen leefden perfect samen met niet-religieuzen. Mijn vader woonde samen met zijn broer, een dronkenlap. We waren bevriend met een vrouw die met een niet-moslim was getrouwd. Mijn zus heeft nooit een hoofddoek gedragen. Als ze ging sporten, droeg ze een short. Als ze ging zwemmen, droeg ze een bikini. Terwijl mijn vader, een theoloog, een tulband droeg.”
De ‘juiste’ islam
Net als het hoofdpersonage zag Ben Mahmoud dat die manier van leven veranderde na de revolutie in 2011. “Het doel van de extreme islamisten is om de bevolking duidelijk te maken dat de versie van de islam die zij belijden, niet de ‘juiste’ is. En dat die gematigde islam moet worden vervangen door een geloof dat strikter de teksten en de dogma’s uit de Koran volgt. En als het nodig is, moet die vorm van geloven met geweld worden opgelegd. Ze willen echt het DNA van de Tunesische samenleving veranderen. Ze viseren niet alleen de moderniteit of de westerse manier van leven, maar ook en bovenal een vorm van islam die al eeuwenlang wordt beleden in Tunesië. Als mijn nichtje wilde gaan sporten, wist ze niet meer wat ze mocht aantrekken: een short mocht niet. Zulke dingen zijn heel banaal, maar ze bedreigen je leven wel. Die emoties, die urgentie, zitten ook in de film, denk ik.”
Dat Ben Mahmoud zo geïnteresseerd is in de evolutie van de islam, hoeft niet te verwonderen. “Ik kom uit een familie van theologen”, legt de regisseur uit. “Drie eeuwen lang, sinds mijn familie in Tunesië aankwam vanuit Turkije, hield iedereen zich met theologie bezig: ik was de eerste die iets anders ging doen.” Films maken, dus. En dat heeft hij dan nog aan zijn vader te danken. “Vanop zijn doodsbed heeft mijn vader ervoor gezorgd dat ik zeker de beurs zou krijgen om hier in Brussel te komen studeren.”
Na zijn studies bij INSAS, de Franstalige tegenhanger van het RITCS, bleef Ben Mahmoud in de hoofdstad plakken: hij woont er inmiddels vijftig jaar, en doceerde 25 jaar lang scenarioschrijven aan de ULB. Met als collega: Luc Dardenne. “We kennen elkaar al sinds de vroege jaren 90, denk ik. En we hebben altijd contact gehouden. We hebben een sterke, professionele relatie, maar bovenal is het een vorm van vriendschap, durf ik wel te zeggen.”
Nu in de bioscoop.