"Pano" in de Denderstreek: op zoek naar de redenen achter het succes van radicaal rechts

De uitzending begint met een scène in de rand van de mars voor democratie, net nadat duidelijk werd dat Guy D’Haeseleer het niét tot burgemeester zou schoppen in Ninove. Nadat de zittende coalitie gewoon verder ging met één overloper vanuit N-VA erbij.

Die betoging was wat ze was: 1000 à 1500 mensen die vanuit heel Vlaanderen kwamen protesteren tegen die gang van zaken. Maar dat was dan wel een bijeenkomst van Vlaams Belang, het ongenoegen dat de demonstranten etaleerden, leeft veel breder. Veel mensen zijn boos, ook buiten het Vlaams Belang. Boos op wat zij als linkse elites zien – politiek, media.

Eén reactie was veelzeggend. Een man windt zich op, in het begin van de uitzending, zijn vrouw gedrapeerd in een Vlaamse Leeuw. Dat de media niet luisteren naar de verzuchtingen van “gewone mensen”, zegt hij. “Ga maar eens rondvragen wat de echte problemen van de mensen zijn. Dan ga je iets horen.”

Dat waren we op dat moment al enkele weken aan het doen: nadat het stof van de verkiezingen en daaropvolgende coalitievorming was gaan liggen en de meeste media alweer andere oorden hebben opgezocht, toch blijven rondlopen in de Denderstreek en met (veel) mensen praten, met of zonder camera erbij. 

Het debat over immigratie, extremisme en racisme is zo hard, zo gepolariseerd dat we met een heel simpele missie vertrokken. Laat ons gewoon eens luisteren naar wat die mensen te vertellen hebben, waarom ze zo ontevreden zijn. 

Over die verhalen hebben we de cijfers gelegd. Die van de inwijking bijvoorbeeld. Want veel heeft daarmee te maken. Bovenop de al aanwezige groepen van buitenlandse herkomst – van Maghrebijnse herkomst, bijvoorbeeld – kwam de voorbije jaren een nieuwe laag: mensen uit Brussel, van Afrikaanse en vooral Congolese herkomst, die op zoek zijn naar goedkopere huizen in een streek vlakbij Brussel. De Denderstreek, dus.

De trein speelt daarin een belangrijke rol: Brussel is vlakbij, vlot bereikbaar met de trein. Bovendien zijn de huizen goedkoper in de Denderstreek. 

De inwijking zorgt op de eerste plaats voor logistieke problemen, een overbelasting van de scholen bijvoorbeeld. In basisschool IKSO steeg het aantal leerlingen van wie Nederlands niet de thuistaal is van 4 procent in 2000 naar 52 procent in 2018. Ondanks een inschrijvingsstop in 2009. De scholen kunnen dat niet aan.

Maar bovenal zorgt het voor een psychologisch schokeffect bij veel mensen. Heel veel mensen, zeker de al wat ouderen, hebben hun leefwereld razendsnel zien veranderen, en hebben het gevoel dat ze de controle verliezen. Ze voelen zich bedreigd in hun identiteit, veel meer dan dat ze het slachtoffer zijn van criminaliteit bijvoorbeeld.

Die cijfers zijn in de hele Denderstreek heel erg gemiddeld, en lager dan in de grootsteden. Maar daar gaat het veel mensen al lang niet meer om: het probleem zit in de hoofden, en geen cijfer dat hen van het tegendeel overtuigt. 

Het maakt dat veel mensen – velen in een wat zwakkere sociale positie, maar ook een aanzienlijke andere groep – heel vatbaar zijn voor de boodschap van het Vlaams Belang en Forza Ninove. Die die overigens heel assertief – om het chocomoussefilmpje van Guy D’Haeseleer niet te noemen – in de markt zetten.

De bedoeling van deze wekenlange tocht door de Denderstreek was om wat meer reliëf in het debat te steken. Niet dat racisme relatief is. Allerminst. Daarvoor is de impact op mensen van andere origine te groot, ook op kinderen, zo toont de reportage.

Maar we hebben geprobeerd om onbevangen naar de verhalen te luisteren, en dan merk je onwillekeurig dat daar vaak andere zaken achter schuil gaan. Eenzaamheid bijvoorbeeld, angst, het breken van de sociale samenhang, of kansarmoede.  Heel vaak gaat het om mensen die worstelen met de snelle veranderingen, en terug verlangen naar een tijd die nooit meer terugkomt. Als die er al ooit geweest is.